فسخ قرارداد یعنی چه؟
نوشته پیش رو توسط وکیل ملکی در خصوص فسخ قرارداد و شرایط فسخ قرارداد و آثار فسخ قرارداد برای آشنایی بیشتر شما عزیزان تنظیم گردیده است. فســخ در لغــت به معنــای برهــم زدن و قطــع کـردن اسـت. شخصی که دارای حق فسخ می باشد به واسطه حق فسخ می تواند، قرارداد را به صورت یکطرفه به هم زند. حق فسخ ممکن است به صورت قانونی و یا قراردادی باشد.
شرایط فسخ قرارداد
فسـخ قرارداد یعنی پایـان دادن به هسـتی حقوقـی قـرارداد و زایـل كـردن یـا انحـلال یکجانبـه قـرارداد توسـط یکـی از دو طــرف قــرارداد یــا شــخص ثالــث می باشد. اساســی ترین عنصـر ایـن تعریـف، اختیـار و اقتـداری اسـت کـه دارنـده ي حـق فسـخ به موجــب تراضــی طرفیــن قــرارداد یــا به موجــب قانــون، در پایــان دادن بـه حیـات و اعتبـار معاملـه دارد. فسخ قرارداد، مخصوص عقود لازم می باشد، و در عقود جایز هر کدام از طرفین قرارداد می‌تواند در هر زمانی که اراده کنند عقد را بر هم بزنند.
ماهیت فسخ قرارداد
فسخ قرارداد، اراده ی یک طرفه برای انحلال قرارداد و تعهد می باشد و نوعی ایقاع است. در فسخ قرارداد یک طرف قرارداد به طور مستقل و بدون نیاز به رضایت طرف دیگر می تواند حق فسخ خود را اعمال نماید و به این عمل ایقاع گفته می شود.
- فسخ قرارداد بدون وجود دلیل قانونی از سوی هیچ کدام از طرفین ممکن نیست و هر یک از طرفین قرارداد بخواهد قرارداد را فسخ کند، باید خسارت فسخ را پرداخت کند.
- توجه داشته باشید که افراد تحت هیچ شرایطی نمی توانند به صورت یک طرفه معامله را فسخ نمایند و حق فسخ در صورتی امکانپذیر است که این حق برای افراد در قرارداد ذکر شده باشد.
بیشتر بخوانید: مطالبه وجه التزام چگونه است ؟
انواع و روشهای فسخ قرارداد
الف) توافق طرفین : طرفین قرارداد می توانند با توافق در ضمن عقد قرارداد یا خارج از آن برای یک یا هر دو طرف معامله یا شخص ثالث، حق فسخ قرار دهند. توافق طرفین برای فسخ قرارداد باید به عنوان یکی از شروط قرارداد در قرارداد گنجانده شود.
مثل اینکه فردی آپارتمانی را به دیگری بفروشد و در آن شرط شود که هر کدام از طرفین یا شخص ثالث هر وقت مایل باشند بتوانند ظرف یک ماه آن قرارداد را فسخ نماید که مطابق ماده 399 قانون مدنی به آن خیار شرط گفته می شود.
ب) حکم مستقیم قانون : در مواردی قانون برای جلوگیری از ضرری که متوجه یکی از طرفین معامله می شود، به طور مستقیم به او حق می دهد که بتواند با فسخ قرارداد از ضرر مذکور جلوگیری کند. مثل اینکه کسی خانه ای اجاره کند و پس از مدتی متوجه شود که خانه دارای عیوبی بوده که در زمان معامله پنهان بوده است، در اینصورت مستاجر می تواند به استناد مواد 478و479 قانون مدنی حق دارد عقد اجاره را به دلیل خیار عیب فسخ کند.
بیشتر بخوانید:خلع ید
موارد فسخ قرارداد
حق به هم زدن معامله را «خیار» گویند و در اصطلاح حقوقی خیار به معنی اختیار بر هم زدن عقد و قرارداد می باشد و خریدار و فروشنده در موارد ذیل می‌توانند معامله را به هم بزنند. برخی از خیاراتی که در قانون مدنی آمده است، به شرح ذیل می باشد :
1 – خیار مجلس : خیار مجلس یعنی اینکه هر یک از خریدار و فروشنده، بعد از عقد و انجام معامله، فی المجلس و تا زمانی که جدا نشده اند می توانند معامله را فسخ کنند.
2 – خیار شرط : در عقد بیع ممکن است شرط شود که هر کدام از فروشنده و یا مشتری یا شخص ثالث در مدت معینی حق فسخ معامله را داشته باشند.
3 – خیار تاخیر ثمن : در این نوع خیار اگر مشتری ثمن معامله را که به صورت نقدی خریده است تا سه روز نپردازد و فروشنده نیز جنس را تحویل ندهد اگر مشتری شرط نکرده باشد که دادن پول را تأخیر بیندازد و شرط تأخیر جنس هم نشده باشد، فروشنده اختیار فسخ معامله را دارد. اگر خریدار حاضر به پرداخت ثمن معامله باشد ولی فروشنده از اخذ آن امتناع نماید، خیار فسخ نخواهد داشت. این خیار مختص فروشنده است و خریدار به جهت تأخیر در تسلیم مبیع حق فسخ معامله را ندارد.
4 – خیار رؤیت و تخلف وصف : در این معامله فروشنده خصوصیات و وصف مورد معامله را که مشتری ندیده است، به او بگوید و بعد معلوم شود که مورد معامله فاقد آن اوصاف می باشد در این صورت مشتری می‌تواند معامله را به هم بزند.
5 – خیار غبن : در مواردی ممکن است که یکی از خریدار و فروشنده در معامله مغبون شده باشند. منظور از خیار غبن این است که فروشنده مورد معامله را به قیمتی بیشتر از نرخ روز بفروشد. هر یک از طرفین قرارداد که در معامله غبن فاحش داشته باشد می تواند بعد از اطلاع می تواند معامله را فسخ کند. اگر شخص در زمان معامله عالم به قیمت بوده باشد نمی تواند معامله را فسخ کند.
6 – خیار عیب : اگر بعد از انجام معامله مشخص شود که مورد معامله معیوب بوده است در اینصورت مشتری می تواند مورد معامله معیوب را قبول کند و ارش ( تفاوت جنس سالم و معیوب ) بگیرد یا معامله را فسخ کند.
7 – خیار تدلیس : یعنی انجام عملیاتی که موجب فریب مشتری شود و اگر فروشنده، تدلیس نموده باشد، مشتری حق فسخ بیع را خواهد داشت.
8 – خیار تخلف شرط : در این نوع معامله فروشنده یا خریدار شرط می کند که کاری را انجام بدهد، و به آن شرط عمل نکند در این صورت دیگری می‌تواند معامله را به هم بزند.
9 – خیار تَعذّر تسلیم : اگر در معامله ای فروشنده نتواند جنسی را که فروخته است، تحویل خریدار بدهد، خریدار می تواند به استناد خیار تعذر تسلیم قرارداد را فسخ کند.
10 – خیار حیوان : اگر مورد معامله حیوان باشد، مشتری تا سه روز از حین عقد، اختیار فسخ معامله را دارد.
11 – خیار تبعض صفقه : خیار تبعض صفقه زمانی ایجاد می شود که عقد بیع نسبت به بعض مبیع به جهتی از جهات باطل باشد. در این صورت مشتری حق خواهد داشت بیع را فسخ نماید یا به نسبت قسمتی که بیع واقع شده است قبول کند و نسبت به قسمتی که بیع باطل می باشد ثمن معامله را استرداد کند.
آثار فسخ قرارداد
- منحل شدن قرارداد : آثار فسخ نسبت به آینده است و تاثیر آن در گذشته نمی باشد. فسخ قرارداد از زمان فسخ عقد مؤثر می باشد و تصرفات قبل از فسخ صحیح می باشد. بنابراین فسخ، انحلال عقد لازم است و آثار آن نسبت به آینده است.
- از بین رفتن اثر عقد : اثر فسخ به منحل شدن قرارداد محدود نمیشود و علاوه بر انحلال قرارداد وضع دو طرف قرارداد را به حالت پیش از عقد بر می گرداند و از تاثیر عقد در آینده نیز جلوگیری می کند. بنابراین، تصرفاتی که تا قبل از فسخ عقد صورت گرفته صحیح و نافذ است ولی تصرفاتی که بعد از فسخ صورت خواهد گرفت، غیر قانونی خواهد بود.
نحوه و مراحل طرح دعوی فسخ قرارداد
1- اولین مرحله ارسال اظهارنامه
حق فسخ یک طرفه است و تنها نیاز به یک اراده دارد. اگر حق فسخ در قرارداد را دارید نیازی به توافق و رضایت طرف مقابل ندارید. بنابراین، اگر در قراردادی سبب فسخ ایجاد شده باشد، باید ابتدا اراده خود مبنی بر فسخ معامله را به طرف مقابل اعلام کنید که معمولا این امر بدوا به وسیله ارسال اظهار نامه به طرف قرارداد صورت می‌گیرد. در واقع ارسال اظهارنامه برای خوانده دعوا قبل از طرح دعوا برای اعلان ارده شما برای فسخ قرارداد است. توجه داشته باشید که اگر در هنگام عقد قرار داد خیارها از طرفین ساقط شده باشد، طرفین نمی‌توانند ادعایی داشته باشند.
2- تایید فسخ قرارداد از دادگاه
بعد از ارسال اظهارنامه باید دعوایی تحت عنوان تایید فسخ قرارداد در دادگاه صالح مطرح نمائید. برای فسخ قرارداد شما باید به دادگاه مراجعه کنید و از دادگاه بخواهید تا فسخ قرارداد شما را تایید کند و این اراده‌ی شماست که قرارداد را فسخ می‌کند اما اراده‌ی شما و همینطور وجود سبب قانونی فسخ باید برای دادگاه احراز و اثبات شود.
سوالات متدوال :
1- چگونه برای فسخ معامله اقدام کنم؟
2- مدت زمان فسخ قرارداد چقدر است؟
به موجب مندرجات قانون مدنی اعمال حق فسخ در خیار مجلس، حیوان، غبن، عیب، تدلیس، رویت و تخلف از وصف فوری است. در خصوص باقی خیارات مدت زمان اعمال حق فسخ براساس عرف در نظر گرفته می شود.
جهت مشاوره حقوقی با وکیل پایه یک دادگستری با شمارههای مندرج در سایت تماس بگیرید. فاطمه یعقوبی وکیل پایه یک دادگستری
