مطالبه وجه التزام
مطالبه وجه التزام قراردادی، نوشته پیش رو توسط وکیل ملکی در مورد مطالبه وجه التزام و یا مطالبه خسارت قراردادی و ماهیت حقوقی وجه التزام و ارکان تشکیل دهنده دعوی مطالبه وجه التزام برای آشنایی بیشتر شما عزیزان تنظیم گردیده است.
وجه التزام در اصطلاح حقوقی مبلغی است که طرفین قرارداد در حین عقد با به موجب توافق مستقل دیگر به عنوان خسارت ناشی از انجام تعهد یا تاخیر درانجام تعهد آن پیش بینی کرده و بر آن ملتزم می شوند. بنابراین در قراردادها معمولاً برای تضمین و تحکیم تعهدات متعاقدین، به صورت شرط در ضمن عقد، مبلغی پیش بینی می شود تا در صورت تخلّف هر کدام از آنان، به عنوان خسارت به طرف مقابل پرداخت شود. این مبلغ را اصطلاحا «وجه التزام» می نامند.
بیشتر بخوانید : الزام به تنظیم سند رسمی ملک
ارکان و شرایط مطالبه وجه التزام قراردادی
1- وجود قرارداد :
اولین شرط مطالبه وجه التزام، وجود قرارداد است. منظور از قرارداد، عقدي صحيح و نافذ است كه بين متخلف از انجام تعهد و متعهد له منعقد شده است چه اينكه عقد فاسد يا غير نافذ يا اينكه مديون به سببي از آن بري شده باشد وجود مؤثري در عالم حقوق ندارد تا بتواند زاينده اثر حقوقي باشد.
2- توافق طرفین بر وجه التزام :
میزان و مقدار خسارت با توافق طرفین تعیین می گردد. توافق طرفین در خصوص جبران خسارت، ممکن است بعد از ورود خسارت و یا پیش از آن باشد. به عنوان مثال فروشنده یک اپارتمان متعهد شده در صورتی که در تاریخ مقرر پایان کار و تفکیک ساختمان را انجام ندهد و در دفترخانه حاضر نشود مبلغ معینی به عنوان وجه التزام بپردازد.
3- گذشتن زمان اجراي قرارداد :
براي پيدايش مسئوليت متعهد به جبران خسارت ناشي از تخلف در انجام تعهد قراردادي ، لازم است مهلت اجراي قرارداد سپري شده باشد و پيش از آن متعهد له حق مطالبه خسارت ندارد.
ماده 226 ق م در اين باره مقرر مي دارد « در مورد عدم ايفاي تعهدات از طرف يكي از متعامين طرف ديگر نمي تواند ادعاي خسارت نمايد مگر اينكه براي ايفاي تعهد مدت معيني مقرر شده و مدت مزبور منقضي شده باشد و اگر براي ايفاي تعهد مدتي مقرر نبوده طرف وقتي مي تواند ادعاي خسارت نمايد كه اختيار موقع انجام به او بوده و ثابت نمايد كه انجام تعهد را مطالبه كرده است » زمان اجراي تعهد قراردادي به سه گونه مشخص مي شود.
الف : تعيين زمان اجراي قرارداد با توافق طرفهاي عقد : طرفهاي قرارداد با زمان انجام تعهد قراردادي را مشخص كنند. در این صورت ممکن است طرفین توافق کرده باشند تا روز معینی (مانند 15دی ماه) شخص متعهد باید نسبت به انجام تعهد خود اقدام کرده باشد و یا اینکه مدت مشخصی را جهت ایفاء تعهد در نظر گرفته باشند.
ب : تعيين زمان اجراي تعهد بوسيله عرف : اگر زمان شروع اجراي قرارداد بوسيله طرفين معين شده باشد ليكن مدت و زمان پايان آن معين نشده باشد در اينصورت مدت اجراي قرارداد را عرف با لحاظ موضوع تعهد بر اساس مهلت مناسب براي انجام چنين موضوع تعهدي تعيين مي كند.
ج : توافق به تعيين زمان اجراي قرارداد بوسيله متعهد له و مطالبه تعهد بوسيله او : مطابق ذيل ماده 226 ق.م ممكن است طرفهاي قرارداد به هنگام عقد توافق كنند كه متعهد له حق تعيين زمان انجام تعهد را داشته باشد در اينصورت متعهد له وقتي مي تواند مطالبه خسارت كند كه انجام تعهد را از متعهد درخواست كرده باشد و متعهد از انجام آن خودداري كرده باشد.
4- تخلف از انجام تعهد قراردادي یا عدم انجام بموقع تعهد :
اغلب در قراردادها زمانی که باید تعهد انجام شود، تعیین می شود و دو طرف قرارداد باید در زمان مشخص شده تعهد خود را انجام دهند. زمان تعیین شده می تواند یک روز خاص و یا یک مهلت مشخص باشد. مثلا فروشنده متعهد می شود در روز سوم اردیبهشت 97 کالا را به خریدار تحویل دهد و یا اینکه مثلا خریدار و فروشنده توافق می کنند که فروشنده ظرف مدت 3 ماه مهلت دارد تا کالا را به خریدار تحویل دهد.
اولین شرطی که برای مطالبه خسارت یا مطالبه وجه التزام لازم است این است که طرف قرارداد، تعهدش را در مدت مشخص شده انجام ندهد. زیرا بعد از پایان یافتن مدت قرارداد، طلبکار می تواند نسبت به طرح دعوی مطالبه وجه التزام اقدام نماید.
5- ارادی بودن تخلف :
متعهد در صورتي مسئول جبران خسارت ناشي از تخلف از انجام تعهد است كه در عدم انجام تعهد يا تأخير در آن، تقصير داشته باشد. ماده ي 226 ق.م مقرر ميدارد « اگر متعهد به واسطه حادثه اي كه رفع آن خارج از حيطه ي اقتدار اوست نتواند از عهده ي تعهد خود برآيد محكوم به تاديه ي خسارت نخواهد بود ».
بنابراين، هر گاه تأخير يا عدم انجام تعهد مانع از اراده ي متعهد يا در اثر عمل خود متعهد له باشد متعهد را نمي توان مسئول جبران خسارت ناشي از آن دانست. براي تحقق مسئوليت، بايد عدم اجراي قرارداد منسوب به متعهد باشد ممكن نبودن اجراي عقد، خواه از آغار باشد يا در اثر وقايع خارجي حادث شود مديون را از اجراي عقد معاف مي كند.
ماهیت حقوقی وجه التزام قراردادی
علمای حقوق ماهیت وجه التزام را خسارت می دانند. مبنای این اصل ماده 230 و ماده 221 قانون مدنی و اصل حاکمیت اراده است. به موجب ماده 221 قانون مدنی، تعهد به جبران خسارت چه بر اساس تصریح در قرارداد، چه بر اساس آنچه عرف رایج مقرر می‌داند و چه در مواردی که قانون الزام کند، قابل مطالبه است.
در صورتی وجه التزام قردادی قابل مطالبه است که طرف مقابل نیز به تعهدات خود عمل کرده باشد و در صورتی که طرفین به دلیل عدم انجام تعهد طرف مقابل به تعهدات خود عمل نکرده باشد، هیچ یک از طرفین حق مطالبه وجه التزام را ندارد.
بیشتر بخوانید : تقسیم ارث و مراحل ان
نظریات حقوقدانان در مورد وجه التزام در قراردادها
در این که آیا وجه التزام، کیفر تخلف از انجام تعهد و نوعی مجازات مدنی است که برای متخلف از انجام تعد در نظر گرفته شده یا این نهاد حقوقی ( وجه التزام ) نوعی جبران خسارات وارده به متعهد له است که از نقض تعهّد به او وارد شده، جای بحث و تأمّل می باشد.
درباره تأثیر وجه التزام در قرارداد، نظرات مختلفی وجود دارد و رویه قضایی نیز مختلف و متشتّت است، به موجب برخی از آرای صادره از بعضی شعب دیوان عالی کشور، متعهّد با پرداخت وجه التزام، از تعهد خود بری می شود و متعهدله حق الزام وی به انجام تعهّد را ندارد، در حالی که به موجب آرای صادره از بعضی دیگر از شعب دیوان عالی کشور، متعهدله مخیّر در مطالبه وجه التزام یا الزام متعهّد به اجرای اصل تعهّد است.
نظریه دکتر كاتوزيان “مطالبة خسارت عدم انجام تعهد هيچ گاه با درخواست اجراي آن جمع نمي شود. يعني طلبكار نمي تواند هم اجبار مديون به وفاي عهد را بخواهد و هم خسارت عدم انجام تعهد را، حق بر مطالبه خسارت زماني آغاز مي شود كه فرصت انجام تعهد پايان يافته است در خواست خسارت تأخير با درخواست اجراي اصل تعهد منافات ندارد، زيرا مبناي آن دست رفتن مطلوب ديگري است كه با اجراي تعهد نيز به دست نمي آيد و با اشكال جمع اصل و بدل روبه رو نمي شود.
نکات مهم در خصوص مطالبه وجه التزام قراردادی
- در مطالبه خسارت تأخیر در انجام تعهدات متقابل، صرف حضور خریدار در دفتر اسناد رسمی بدون انجام تعهد قراردادی (پرداخت ثمن) کافی نبوده و باید دلیل مبنی بر پرداخت ثمن (الباقی ثمن به صورت چک تضمین شده یا وجه نقد) ارائه دهد.
- خسارت تأخیر تأدیه از وجه الترام که خود ماهیت خسارت دارد، قابل مطالبه نیست.
- متعهدله درصورتی استحقاق اعمال ضمانت اجرای نقض تعهد و دریافت وجه التزام آن را دارد که خود در مهلت های مقرر به اجرای تعهدات متقابل آن اقدام نموده باشد؛ والا موجبی برای محکومیت متعهد به پرداخت وجه التزام فراهم نیست.
- محکومیت شخص به پرداخت وجه التزام قراردادی، منوط به اثبات تقصیر متعهد در عدم ایفای تعهدات قراردادی است.
- هرگاه طرفین عقد انتقال مال غیرمنقول ملزم به حضور در دفترخانه اسناد رسمی جهت تنظیم سند رسمی انتقال شده و برای تخلف از تعهد وجه التزامی تعیین نمایند اما هردو تعهد را انجام ندهند هیچ یک مستحق مطالبه وجه التزام از دیگری نیستند.
- در صورت توافق طرفین قرارداد بر تمدید زمان ایفای تعهد، تبدیل تعهد رخ داده و مطالبه وجه التزام ناشی از تأخیر در انجام تعهد سابق مسموع نخواهد بود.
- متعهدله در صورتی می تواند وجه الترام مندرج در قرارداد بیع را مطالبه نماید که علاوه بر تخلف متعهد، ایفای تعهدات قراردادی خود را نیز اثبات نماید.
نمونه دادخواست مطالبه وجه التزام قراردادی
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی ……………
با سلام و تحیت احتراما به وکالت از طرف خواهان به استحضار می رساند :
موکل اینجانب به موجب قرارداد شماره …….. مورخ …………. شش دانگ یک واحد آپارتمان از پلاک ثبتی …………. فرعی از …………اصلی مفروز و مجزی از ………..حوزه ثبتی…….. به مساحت …… متر مربع به آدرس……………. را از خوانده محترم به صورت پیش خرید خریداری نموده است و تا تاریخ ………… مبلغ ……… ریال از ثمن معامله را به ایشان پرداخت نموده است که الباقی ثمن منوط به انتقال قطعی در دفترخانه گردید.
متاسفانه خوانده محترم علیرغم انجام تعهدات در موعد مقرر در دفترخانه حضور نیافت که منجر به صدور گواهی عدم حضور نامبرده گردید. نظر به اینکه در قرارداد فی مابین بایت هر روز تاخیر در انتقال سند مبلغ ………ریال به عنوان وجه التزام تاخیر در انجام تعهد مقرر گردیده و علی رغم اعلام آمادگی موکل به موجب گواهی دفترخانه و اظهارنامه رسمی ایشان حاضر به انجام تعهد نمی باشند. فلذا الزام ایشان به پرداخت وجه التزام قراردادی از تاریخ مقرر در قرارداد تا اجرای حکم مورد استدعاست.
مستندات قانونی دعوای مطالبه وجه التزام در قرارداد
ماده ۲۲۶ قانون مدنی « در مورد عدم ایفاء تعهدات از طرف یکی از متعاملین، طرف دیگر نمیتواند ادعای خسارت نماید مگر اینکه برای ایفاء تعهد مدت معینی مقرر شده و مدت مزبور منقضی شده باشد و اگر برای ایفاء تعهد مدتی مقرر نبوده طرف وقتی میتواند ادعای خسارت نماید که اختیار موقع انجام با او بوده و ثابت نماید که انجام تعهد را مطالبه کرده است».
ماده ۲۲۷ قانون مدنی « متخلف از انجام تعهد وقتی محکوم به تادیه خسارت میشود که نتواند ثابت نماید که عدم انجام به واسطه علت خارجی بوده است که نمیتوان مربوط به او نمود».
ماده ۲۲۸ قانون مدنی « در صورتی که موضوع تعهد تادیه وجه نقدی باشد حاکم میتواند با رعایت ماده ۲۲۱ مدیون را به جبران خسارت حاصله از تاخیر در تادیه دین محکوم نماید».
ماده ۲۲۹ قانون مدنی « اگر متعهد به واسطه حادثه که دفع آن خارج از حیطه اقتدار اوست نتواند از عهده تعهد خود برآید محکوم به تادیه خسارت نخواهد بود».
ماده ۲۳۰ قانون مدنی « اگر در ضمن معامله شرط شده باشد که در صورت تخلف متخلف مبلغی به عنوان خسارت تادیه نماید حاکم نمیتواند او را به بیشتر یا کمتر از آن چه که ملزم شده است محکوم کند».
سوالات مهم در خصوص مطالبه وجه التزام
1- وجه التزام چیست؟
وجه التزام شرط جبران خسارت یا جریمه دیر کرد ناشی از عدم انجام یا تاخیر در انجام تعهد بوده که در قراردادها، پیش بینی می شود. نوعی خسارت است که در قرارداد به عنوان خسارت عدم انجام تعهد یا خسارت تاخیر در انجام تعهد برای متعهد در نظر گرفته می شود. یعنی در صورتی که هریک از طرفین قرارداد به تعهد خود در قرارداد عمل نکند مسئول پرداخت خسارت می باشد.
2- نحوه تعیین وجه التزام در قرارداد چگونه است؟
همانطور که در متن مقاله توضیح دادیم وجه التزام شرط جبران خسارت برای شخص زیاندیده است که باید در قرارداد گنجانده شود و مورد توافق طرفین قرار گیرد. نحوه تعیین وجه التزام ممکن است به صورت یک شرط در ضمن قرارداد باشد یا ممکن است به صورت مستقل و خارج از قرارداد باشد و در هر دو صورت نافذ است.
3- تفاوت وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه چیست؟
وجه التزام ، شرط جبران خسارت یا جریمه دیرکرد ناشی از عدم انجام یا تاخیر در انجام تعهد می باشد و میزان آن با توافق طرفین تعیین می شود و مبلغ آن توسط قاضی قابل تغییر نیست. ولی خسارت تاخیر تادیه خسارت ضرر ناشی از عدم انجام تعهد یا تاخیر در انجام تعهد است که میزان آن توسط قاضی با توجه به شاخص بانک مرکزی و به نرخ روز محاسبه می شود.
4- آیا مطالبه همزمان خسارت تأخیر تأدیه و وجه التزام امکانپذیر است؟
خیر ، مطالبه خسارت تأخیر تأدیه در صورت پیش بینی وجه التزام فاقد مبنای قانونی و برخلاف عدالت و انصاف قضایی است. زیرا مطالبه خسارت از خسارت قابل مطالبه نیست یعنی اگر شما مستحق دریافت خسارت تاخیر تادیه شده باشید خسارت تاخیر در پرداخت خسارت تاخیر تادیه (خسارت دیرکرد) قابل مطالبه نیست.
جهت مشاوره حقوقی در خصوص مطالبه وجه التزام با شماره های مندرج در سایت تماس بگیرید. فاطمه یعقوبی وکیل پایه یک دادگستری
