عفو چیست؟
عفو اصطلاحاً به معنای بخشش است و از نظر حقوقی به معنای راهکاری قانونی برای سقوط مجازات توسط قوه قانونگذاری یا بالاترین مقام سیاسی کشور، بر محکومان و متهمان جرایم گوناگون اعمال می شود. به طور کلی در قانون مجازات اسلامی دو نوع عفو اعم از عفو عام و خاص پیش بینی شده است.
عفو عمومی چیست؟
عفو عام یا عفو عمومی طبق قانون اعمال می شود و در مواردی صورت می گیرد که وصف مجرمانه از یک رفتار زدوده شود. در این صورت متهمان و محکومان جرم مزبور مطابق قانون مجازات اسلامی از پیگرد کیفری معاف می شوند. مطابق مائه 97 قانون مجارات اسلامی عفو عمومی در جرایم تعزیری داده می شود و در صورت عفو اجرای مجازات موقوف و آثار محکومیت نیز از بین می رود.
عفو خصوصی چیست؟
عفو خاص یا عفو خصوصی توسط بالاترین مقام سیاسی کشور یعنی رهبر و تنها در مورد محکومان به جرایم تعزیری، صورت می پذیرد. این نوع از عفو معمولاً در اعیاد ملی و مذهبی یا به مناسبت های سیاسی و اجتماعی خاص اجراء می شود.
در این شیوه نام محکومانی که واجد شرایط قانونی لازم می باشند، از طریق رئیس قوه قضاییه به اطلاع مقام رهبری می رسد.توجه داشته باشید که عفو خاص فقط شامل مجاراتهای تعزیری می باشد و جرایمی که مجازات آنها حد ، اعدام یا سنگسار ، دیه و تجاوز و زنای به عنف ، اختلاس ، ارتشا و سرقت مسلحانه و مواد مخدر شامل نمی شود .
در نوشتار پیش رو شیوه اجرای عفو عام و خاص و آثار هر کدام از این دو نوع عفو را مورد بررسی قرار می دهیم با ما همراه باشید.
شیوه اجرای عفو عام و خاص
همانطور که اشاره شد عفو عام توسط مجلس شورای اسلامی و با تصویب قانون، اجراء می شود. در این روش مجلس شورای اسلامی به عنوان مرجع قانونگذاری وصف مجرمانه بودن یک رفتار را از بین می برد.
بنابراین کسانی که پس از وضع قانون مرتکب آن رفتار می شوند، به دلیل جرم نبودن رفتار مذکور مورد پیگرد قرار نمی گیرند. همچنین در مورد کسانی که به دلیل ارتکاب آن رفتار در حال تحمل مجازات می باشند، آنان از تحمل ادامه محکومیت معاف می شوند. در این صورت علاوه بر این کلیه آثار تبعی محکومیت کیفری نیز، زائل می گردد.
چنانچه شخصی در حال تحمل حبس باشد، اگر وصف مجرمانه رفتار به موجب قانون مجلس از بین رود، می تواند از طریق قاضی اجرای احکام خواستار معافیت از ادامه محکومیت گردد. حتی در صورتی که زندانی تقاضای پایان یافتن دوران زندان را نداشته باشد، قاضی اجرای احکام کیفری به استناد ماده 10 قانون مجازات اسلامی مکلف است شرایط لازم برای آزادی محکوم را فراهم نماید.
در حالی که عفو عام در خصوص متهمان و محکومان به ارتکاب جرایم اعمال می شود، عفو خاص تنها قابلیت اعمال در مورد محکومان را دارد. همانطور که اشاره شد این نوع از سقوط مجازات به دستور بالاترین مقام سیاسی کشور(رهبر)، و در مورد محکومان به مجازات های تعزیری اجراء می شود. در این شیوه نیز مانند عفو عام کلیه آثار تبعی مجازات های کیفری از بین می رود.
شرایط دریافت عفو خصوصی
شرایط دریافت عفو خصوصی اینگونه است که شخص زندانی ، پدر، مادر، همسر و فرزندان آنها یا رئیس دادگستری یا دادستان یا قاضی که حکم را صادر کرده یا رئیس زندان محل گذراندن محکوم درخواست عفو می نمایند .
سپس درخواست آنان در هیئت هایی که متشکل از رئیس دادگستری، قاضی تحقیق زندان و رئیس زندان مورد بررسی قرار می‌گیرد و بعد از انجام بررسی‌های لازم در کمسیون عفو مطرح و رئیس کمسیون لیست اسامی زندانیان مستحق عفو را به رئیس قوه قضائیه تسلیم می‌کند. و رئیس قوه قضائیه هم حداقل ۱۵ روز پیش از یکی از مناسبت‌های عفو به مقام رهبری پیشنهاد می‌کند. در صورتی که مقام رهبری موافقت کند، این عفو به زندانیان اعطاء می‌گردد.
شرایط عفو محکومان به حبس که در زندان بسر می برند :
محکومان به حبس که در زندان بسر می‌برند در صورتی که دارای شرایط زیر باشند مشمول عفو می شوند :
- سه چهارم محکومیت محکومان به حبس تا یک سال .
- یک دوم محکومیت محکومان به حبس بیش از یک سال تا بیست سال .
- باقیمانده محکومیت محکومان به حبس بیش از بیست سال در صورتی که حداقل ده سال تحمل حبس نموده باشند .
- باقیمانده محکومیت محکومان به حبس ابد برای مردان در صورتی که حداقل پانزده سال و برای زنان در صورتی که حداقل دوازده سال تحمل حبس نموده باشند .
- باقیمانده محکومیت حبس کلیه محکومان جرائم غیرعمدی
- باقیمانده محکومیت حبس ( غیر از حبس ابد ) زنانی که به حکم قانون سرپرستی یا حضانت فرزندانشان را عهده‌دار می‌باشند در صورتی که حداقل یک پنجم حبس را تحمل کرده باشند .
- باقیمانده محکومیت حبس محکومان بیمار صعب‌العلاج یا مبتلایان به بیماری‌های غیرقابل علاج که مراتب بیماری آنان تا تاریخ ۳۱ / ۳ / ۹۷ مورد تأیید کمیسیون پزشکی قانونی قرار گرفته باشد و مطابق نظریه کمیسیون مذکور قادر به تحمل حبس نباشند .
- بدیهی است اقدامات دادگاه در جهت اجرای مواد ۵۰۲ و ۵۲۲ قانون آئین دادرسی کیفری مانع اعمال این عفو نیست .
- باقیمانده محکومیت تا دو سال نگهداری در کانون اصلاح و تربیت و چهار پنجم محکومیت بیش از دو سال نگهداری در کانون اصلاح و تربیت محکومان زیر ۱۸ سال تمام ( در زمان ارتکاب جرم ) به استناد اسناد سجلی و در مورد اتباع بیگانه فاقد اسناد معتبر به تأیید پزشکی قانونی .
- باقیمانده محکومیت حبس محکومان ذکور بالای ۷۰ سال تمام و اناث بالای ۶۵ سال تمام به استناد اسناد سجلی و در مورد اتباع بیگانه فاقد اسناد معتبر به تأیید پزشکی قانونی به شرط آنکه در محکومیت به حبس بیش از یک سال، حداقل یک پنجم و در محکومیت به حبس ابد ، حداقل پنج سال تحمل کیفر نموده باشند .
نکات حقوقی در خصوص سقوط انواع مجازات
دیه و ضمان مالی موضوعاتی می باشند که نه با عفو و نه با هیچ کدام از شیوه های دیگر سقوط مجازات، ساقط نمی شوند. چنانچه در نتیجه عمل شخصی به دیگری آسیب وارد شود یا به کسی مدیون شود، دادگاه در این خصوص تعیین تکلیف خواهد کرد. بنابراین عفو موجب سقوط دیه و ضمان مالی نخواهد شد.
عفو خاص با پیشنهاد رئیس قوه قضاییه و تائید رهبری صورت می گیرد. برای این که نام محکوم به عنوان واجد شرایط برای عفو در فهرست رئیس قوه قضاییه قرار گیرد، محکوم می بایست به تائید رئیس زندان یا قاضی اجرای احکام دارای حسن رفتار بوده و مرتکب تخلفات انضباطی در زندان نگردد.
عفو اعم از عام و خاص تنها در موارد ارتکاب جرایم تعزیری اجراء می شود. این در حالی است که قصاص و حدود قابل اسقاط به وسیله عفو عام یا خاص نیستند. بنابراین در موارد ارتکاب جرایم حدی مثل سرقت حدی، قذف، زنا و لواط نمی توان از راهکار حقوقی عفو برای رهایی از مجازات حدی یا قصاص مورد استفاده قرار داد.
یکی دیگر از راهکارهای حقوقی برای معافیت از مجازات های تعزیری توبه مجرم می باشد. این راهکار هم در مورد اغلب جرایم حدی و برخی از جرایم تعزیری قابل استفاده می باشد. توبه به معنای پشیمانی و اصلاح می باشد. مقام قضایی تنها در صورتی می تواند با استناد به توبه، از مجازات مرتکب صرف نظر کند که توبه و پشیمانی او برای وی محرز گردد. البته باید در نظر داشت توبه مرتکب نیز موجب سقوط دیه و ضمان مالی نخواهد شد.
جهت مشاوره حقوقی با شماره های مندرج در سایت تماس بگیرید.
