انواع مجازات ها در قانون مجازات اسلامی
انواع مجازات ها در قانون مجازات اسلامی، طبق قانون مجازات اسلامی انواع مجازات در قانون به سه دسته کلی مجازات اصلی ، مجازات تکمیلی ، مجازات تبعی تقسیم گردیده است. مجازات اصلی که به صورت مشخص و خاص در قانون تصریح گردیده است. مجازات تکمیلی که تکمیل کننده مجازات اصلی است و توسط دادگاه و در صورت تشخیص قاضی مورد حکم قرار می گیرد. مجازات تبعی که به تبع مجازات اصلی به صورت خودکار به شخص تحمیل میگردد.
مجازات اصلی چیست؟
مجازاتی که قانونگذار برای جرم معینی پیش بینی نموده و مستقیما مورد حکم قرار می دهد. مثلا مجازات تخریب اموال منقول یا غیر منقول حبس از 6 ماه تا 3 سال می باشد که به عنوان مجازات اصلی می باشد. حسب ماده 14 قانون مجازات اسلامی ، انواع مجازات اصلی به شرح ذیل می باشد :
حدود
حد مجازات عملی است که موجب ، نوع ، میزان و کیفیت اجرای آن در شرع مشخص و تعیین شده است. مانند زنا، تفخیذ، مساحقه، سب نبی ، مصرف مسکر، سرقت، محاربه، بغی و افساد فی الارض.
قصاص
قصاص مجازات جنایات عمدی بر نفس (جان) ، اعضاء و منافع است که در قانون مجازات در بخش قصاص به آن تصریح گردیده است. مانند قصاص نفس ، قصاص عضو.
دیات
دیه در شرع مقدس برای ایراد جنایت غیرعمدی بر نفس، اعضاء و منافع و یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص امکانپذیر نباشد به موجب قانون مقرر می‌شود. دیه مالی است اعم از مقدر یا غیرمقدر. مانند دیه نفس ، دیه چشم ، دیه پا ، دیه دست ، ……
تعزیرات
تعزیر مجازات جرایمی است که مشمول عنوان حد، قصاص یا دیه نیست و طبق قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می گردد. نوع مجازات و مقدار، کیفیت اجرای مجازات و مقررات مربوط به تخفیف مجازات و تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر به موجب قانون تعیین می شود و دادگاه در صدور حکم تعزیری با رعایت مقررات قانونی موارد ذیل را مورد توجه قرار می دهد :
- انگیزه مرتکب در ارتکاب جرم و وضعیت ذهنی و روانی متهم حین ارتکاب جرم
- شیوه و روش ارتکاب جرم ، گستره نقض وظیفه و نتایج زیان بار آن
- اقدامات مرتکب جرم پس از ارتکاب جرم
- سوابق و وضعیت فردی ، خانوادگی و اجتماعی مرتکب و تاثیر تعزیربراو
جرم تعزیری مانند : خیانت در امانت ، انتقال مال غیر ، کلاهبرداری و توهین ، تهدید ، ارتشاء ، اختلاس و….
مجازات تکمیلی چیست؟
قاضی مختار است فردی را که به حد ، قصاص یا مجازات تعزیری محکوم گردیده با شرایط مقرر در قانون مجازات اسلامی و با در نظر گرفتن جرم ارتکابی و خصوصیات جرم علاوه بر مجازات اصلی، متهم را ، به یک یا چند مجازات تکمیلی محکوم نماید. انواع مجازات تکمیلی به شرح ذیل می باشد :
- اقامت اجباری مرتکب جرم در محل معین
- منع مرتکب از اقامت در محل معین
- منع از اشتغال به حرفه، شغل یا کار معین
- انفصال مرتکب جرم از خدمات دولتی و عمومی
- منع مرتکب جرم از رانندگی با وسایل نقلیه موتوری و یا تصدی وسایل موتوری
- منع از داشتن دسته چک و یا اصدار اسناد تجارتی
- منع مرتکب جرم از حمل سلاح
- ممنوعیت خروج اتباع ایران از کشور
- اخراج بیگانگان از کشوربه علت ارتکاب جرم
- الزام مرتکب انجام خدمات عمومی
- منع مرتکب از عضو شدن درگروهها و احزاب و دستجات سیاسی یا اجتماعی
- توقیف وسایلی که در ارتکاب جرم از آن استفاده شده است یا رسانه یا مؤسساتی که دخیل در ارتکاب جرم هستند.
- ملزم کردن مرتکب جرم به یادگیری حرفه، شغل یا کار معین
- الزام نمودن مرتکب جرم به تحصیل
- انتشار حکم محکومیت قطعی به تشخیص دادگاه
مجازات تبعی چیست؟
گاهی قانونگذار علاوه بر تعیین مجازات اصلی با توجه به میزان اهمیت جرم، مجازات تبعی برای آنها پیش بینی کرده است که در صورت پیش بینی این مجازات توسط قانونگذار، اعمال آنها اجباری است. البته اعمال مجازات تبعی دارای شرایطی می باشد. در واقع مجازات تبعی نوعی محرومیت اجتماعی است تا سپری شدن مدت زمان معین. طبق قانون انواع مجازات تبعی به شرح ذیل می باشد :
- هفت سال در محکومیت مجرم به مجازاتهای سلب حیات و حبس ابد از تاریخ توقف اجرای حکم اصلی.
- سه سال در محکومیت مجرم به قطع عضو، قصاص عضو در صورتی که دیه جنایت وارد شده بیش از نصف دیه مجنیٌ علیه باشد، نفی بلد و حبس تا درجه چهار.
- دو سال در محکومیت مجرم به شلاق حدی، قصاص عضو در صورتی که دیه جنایت وارد شده نصف دیه مجنیٌ علیه یا کمتر از آن باشد و حبس درجه پنج.
- در غیر موارد فوق، مراتب محکومیت در پیشینه کیفری محکوم به جرم درج میگردد لیکن در گواهی هایی که از مراجع ذیربط صادر می گردد منعکس نمی گردد مگر، به درخواست مراجع قضائی ذیربط برای تعیین یا بازنگری در مجازات.
- در مورد جرائم قابل گذشت در صورتی که پس از صدور حکم قطعی شاکی خصوصی یا مدعی گذشت نماید، اجرای مجازات موقوف شود و اثر تبعی آن نیز رفع می شود.
- در صورت عفو و آزادی مشروط مجرم ، اثر تبعی محکومیت وی پس از گذشت مدتهای فوق از زمان عفو یا اتمام مدت آزادی مشروط رفع می شود. محکوم به جرم در مدت زمان آزادی مشروط و همچنین در زمان اجرای حکم نیز از حقوق اجتماعی محروم می گردد.
محرومیت های اجتماعی به شرح ذیل است
طبق ماده 26 قانون مجازات اسلامی محرومیت های اجتماعی به شرح ذیل می باشد :
- محرومیت مرتکب جرم در داوطلب شدن در مجلس خبرگان رهبری و انتخابات ریاست جمهوری، شوراهای اسلامی شهر و روستا و مجلس شورای اسلامی.
- محرومیت در عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام و شورای نگهبان، یا در هیأت دولت و تصدی معاونت رئیس جمهور.
- تصدی به عنوان ریاست قوه قضائیه و دادستانی کل کشور، ریاست دیوان عالی کشور و ریاست دیوان عدالت اداری.
- محرومیت در انتخاب شدن یا عضویت در شوراها ، انجمنها و احزاب و جمعیتها به موجب قانون یا با رأی مردم.
- محرومیت در عضویت شوراهای حل اختلاف و هیأتهای منصفه و امناء.
- محروم شدن به اشتغال سردبیر یا به عنوان مدیر مسؤول یا رسانه های گروهی.
- محرومیت استخدام و یا اشتغال در کلیه دستگاههای حکومتی اعم از قوای سه‌گانه و سازمانها و شرکتهای وابسته به آنها، نیروهای مسلح و سایر نهادهای تحت نظر رهبری و صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، یا شهرداریها و مؤسسات مأمور به خدمات عمومی و دستگاههای مستلزم تصریح یا ذکر نام برای شمول قانون بر آنها.
- ممنوعیت انتخاب شدن به سمت داوری یا کارشناسی در مراجع رسمی.
- ممنوعیت اشتغال به عنوان وکیل دادگستری و تصدی دفاتر ثبت اسناد رسمی و ازدواج و طلاق و دفتریاری.
- ممنوعیت انتخاب شدن به سمت قیم، امین، متولی، ناظر یا متصدی موقوفات عام.
- محرومیت استفاده از نشانهای دولتی و عناوین افتخاری.
- ممنوعیت از تأسیس، اداره یا عضویت در هیأت مدیره شرکتهای دولتی، تعاونی و خصوصی یا ثبت نام تجارتی یا مؤسسه آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و علمی.
نکته :
افرادی که در استخدام دستگاههای حکومتی هستند در صورت محرومیت از حقوق اجتماعی، خواه به عنوان مجازات اصلی و خواه مجازات تکمیلی یا تبعی، حسب مورد در مدت مقرر در حکم یا قانون، از خدمت منفصل می شوند.
هر شخصی به عنوان مجازات تبعی از حقوق اجتماعی محروم گردید پس از گذشت مدت زمان مقرر در ماده 25 قانون مجازات اسلامی اعاده حیثیت می شود و به تبع آن آثار تبعی محکومیت وی زائل می گردد مگر در مورد بندهای (الف)، (ب) و (پ) ماده 26 قانون مجازات اسلامی که از حقوق مزبور به طور دائمی محروم می شود.
جهت مشاوره حقوقی با گروه وکلای یعقوبی تماس بگیرید.
