تاثیر توبه در جرایم حدی
تاثیر توبه در جرایم حدی و تعزیری، توبه در لغت به معنای پشیمانی و بازگشت است. در شرع مقدس اسلام توبه نهادی تخفیفی برای بخشش گناهان و بازگشت گناهکار به راه راست، می باشد. از نظر قانونی توبه موضوع مبحث پنجم قانون مجازات اسلامی است و به عنوان یکی از علل معافیت مجازات ها به شمار می رود.
به طور کلی شیوه اعمال قواعد مربوط به توبه در جرایم حدی و تعزیری با هم تفاوت دارد. توبه مرتکب گاه موجب سقوط مجازات می شود و گاه منجر به اعمال مقررات تخفیف مجازات می گردد. بنابراین تاثیر توبه در جرایم حدی و تعزیری متفاوت می باشد. در این نوشتار ضمن تتبع در مواد قانونی مربوط به توبه مرتکب، نحوه احراز و تاثیر این کار بر تخفیف و سقوط مجازات های حدی و تعزیری و تاثیر توبه در جرایم حدی و تعزیری را بررسی می کنیم.
به موجب ماده 114 قانون مجازات اسلامی در جرایم حدی چنانچه مرتکب پیش از اثبات جرم توبه نماید، مجازات حدی از او ساقط می شود. از نظر قانونی برای سقوط مجازات های حدی با توبه، احراز شرایط زیر الزامی می باشد:
- مرتکب باید پیش از اثبات جرم توبه نماید.
- ندامت و اصلاح مرتکب باید برای قاضی محرز گردد.
- جرم حدی ارتکاب یافته، محاربه یا قذف نباشد. مقررات توبه در مورد جرایم حدی محاربه و قذف تابع مقررات ویژه ای است که در ادامه بررسی می شود.
چنانچه جرایم حدی (به استثنای قذف و محاربه)، با اقرار مرتکب اثبات شده باشد و مرتکب پس از اثبات جرم توبه نماید، تاثیر توبه این است که دادگاه می تواند از طریق رئیس قوه قضاییه عفو مرتکب را از مقام رهبری تقاضا کند.
بنابر تبصره 1 ماده 114 قانون مجازات اسلامی، توبه محارب در صورتی موجب سقوط حد است که پیش از دستگیری و تسلط بر مرتکب انجام گیرد. منظور از دستگیری، بازداشت مرتکب توسط ضابطین قضایی یا سایر مقامات صالح است. تسلط نیز به معنای تحت نظر قرار گرفتن مرتکب است، به گونه ای که امکان فرار یا مقابله با نیروهای انتظامی برای وی وجود نداشته باشد.
در مورد جرایم زنا و لواط به عنف، اکراه و اغفال بزه دیده طبق تبصره 2 ماده 114 قانون مجازات اسلامی، تاثیر توبه این است که مرتکب به زندان یا شلاق تعزیری درجه 6 محکوم می گردد. بر اساس ماده 19 قانون مجازات اسلامی زندان تعزیری درجه 6 عبارت از بیش از 6 ماه تا 2 سال، و مجازات شلاق تعزیری درجه 6 عبارت از 31 تا 99 ضربه می باشد. در مورد جرم حدی قذف (نسبت دادن زنا یا لواط به دیگری) با توجه به جنبه خصوصی این جرم، توبه مرتکب تاثیری در میزان مجازات وی نخواهد داشت.
تاثیر توبه مرتکب در جرایم تعزیری
طبق ماده 115 قانون مجازات اسلامی تاثیر توبه مرتکب در جرایم تعزیری بر حسب شدت جرم و درجه مجازات آن، متفاوت است. در مورد جرایم تعزیری درجه 6، 7 و 8 در صورتی که مرتکب پیش از اثبات جرم توبه نماید، مجازات تعزیری از وی ساقط می شود.
همانطور که اشاره شد درجات مجازات های تعزیری در ماده 19 قانون مجازات اسلامی تعیین گردیده و مجازات های تعزیری با توجه به شدت جرم ارتکابی به 8 درجه تقسیم گردیده است. به طور کلی جرایم تعزیری درجه 6، 7 و 8 جرایمی با مجازات های شش ماه حبس تعزیری و کمتر است. همچنین از حیث جزای نقدی، مجازات های درجه 6، 7 و 8 شامل محکومیت به پرداخت بیست میلیون ریال و کمتر از آن می شود.
در مورد جرایم تعزیری درجه 1 تا 5، تاثیر توبه و اصلاح مرتکب پیش از ارتکاب جرم موجب اعمال مقررات مربوط به تخفیف مجازات مطابق با مواد 37 و 38 قانون مجازات اسلامی می گردد. نکته شایان توجه در مورد تاثیر توبه در جرایم تعزیری در تبصره 1 ماده 115 قانون مجازات اسلامی بیان شده است.
مطابق با این تبصره مقررات مربوط به توبه مرتکب در مورد تکرار جرایم تعزیری اجرا نمی شود. بنابراین، در صورتی که مرتکب جرم تعزیری درجه 1 تا 6، پیش از این مرتکب جرم تعزیری درجه 1 تا 6، دیگری شده و مشمول اعاده حیثیت کیفری نشده باشد، مقررات مربوط به تاثیر توبه در مورد وی اجرا نخواهد شد.
علاوه بر این باید در نظر داشت که مقررات مربوط به توبه مرتکب، در مورد تعزیرات منصوص شرعی قابلیت اجرا ندارد. منظور از تعزیرات منصوص شرعی جرایم تعزیری هستند که در منابع شرعی، مجازات خاصی برای آن تعیین شده است.
اثر توبه محکوم علیه بعد از صدور حکم قطعی
بنا به تصریح مقنن در ماده ۱۱۸ قانون مجازات اسلامی به اینکه متهم می‌تواند تا قبل از قطعیت حکم، ادله مربوط به توبه خود را حسب مورد به مقام تعقیب یا رسیدگی ارایه نماید. در جرایم مستوجب تعزیر توبه متهم، پیش از صدور حکم قطعی است و توبه پس از صدور حکم با اتخاذ ملاک از قسمت اخیر ماده ۱۱۴ قانون مجازات اسلامی می‌تواند از موجبات درخواست عفو مجرم از رئیس قوه قضاییه باشد. بنابراین تاثیر توبه در جرایم حدی و تعزیری متفاوت است.
رأی وحدت رویه شماره ۸۱۳ ـ ۱۴۰۰/۵/۱۹ هیأت عمومی دیوان عالی کشور
با عنایت به مواد ۱۱۵ و ۱۱۸ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، هرگاه متهم قبل از قطعیت حکم، توبه کند و ندامت و اصلاح وی برای قاضی محرز شود، در جرایم تعزیری درجه شش، هفت و هشت، مجازات ساقط می‌شود و در سایر جرایم موجب تعزیر، دادگاه می‌تواند مقررات راجع به تخفیف مجازات را اعمال کند، اما بعد از قطعیت حکم، موضوع از شمول این مقررات خارج است.
بدیهی است، بعد از قطعیت حکم، عفو یا تخفیف مجازات محکومان مطابق بند ۱۱ اصل یکصد و دهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (مشابه آنچه ذیل ماده ۱۱۴ و تبصره ۲ ماده ۲۷۸ قانون یادشده مقرر شده است)، امکان‌پذیر است.
بنا به مراتب، رأی شعبه اول دادگاه انقلاب اسلامی گرگان که با این نظر انطباق دارد به اکثریت آراء صحیح و قانونی تشخیص داده می‌شود. این رأی طبق ماده ۴۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ با اصلاحات و الحاقات بعدی، در موارد مشابه برای شعب دیوان عالی کشور، دادگاه‌ها و سایر مراجع، اعم از قضایی و غیر آن لازم‌الاتباع است.
جهت مشاوره حقوقی در خصوص تاثیر توبه در جرایم حدی و تعزیری با شماره های مندرج در سایت تماس بگیرید.
