در حقوق کیفری ایران مجازات تکرار جرم چگونه تعیین می گردد؟
مجازات تکرار جرم در جرایم حدی و تعزیری، از نظر حقوقی تکرار جرم یعنی کسی که مرتکب جرم شده و مجازات در مورد او اجرا شده است، بارِ دیگر مرتکب جرم شود. مواد 136 تا 139 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 به بیان اصول کلی نحوه مجازات تکرار جرم اختصاص یافته است. همچنین برخی از مقررات مربوط به مجازات تکرار جرم مطابق با اصلاحیه اردیبهشت ماه سال 1399 تغییر کرده است.
به طور کلی مقررات مربوط به تکرار جرم از عوامل تشدید کننده مجازات ها به شمار می رود و ریشه بر این مبنای فکری دارد که چنانچه کسی که یک بار مرتکب جرم شده و مجازات در مورد وی اجرا شده است، دیگر بار مرتکب جرم گردد، رفتار او قبح بیشتری نسبت به کسی دارد که تاکنون مرتکب جرم نگردیده است.
در نوشتار پیش رو به بیان مقررات قانونی در ارتباط با تکرار جرایم حدی و تعزیری می پردازیم. همچنین به مهمترین جرایمی که مقررات تکرار جرم در مورد آنها اجرا نمی شود اشاره خواهیم کرد.
مجازات تکرار جرم در جرایم حدی
طبق ماده 136 قانون مجازات اسلامی چنانچه محکوم علیه، سه بار مرتکب جرم حدی یکسانی شود، مجازات او در چهارمین بار، اعدام است. شرایط مجازات تکرار جرم در جرایم حدی مطابق با این ماده از قرار زیر است:
- شخص باید هر چهار بار مرتکب جرایم حدی یکسانی شود. مثلاً کسی که سه بار به اتهام شرب خمر محکوم شده باشد، مجازات شرب خمر برای بار چهارم در مورد وی اعدام است. مطابق با این شرط در صورتی که محکوم علیه مرتکب جرایم حدی متفاوتی شود، (مثل این که سه بار مرتکب جرم شرب خمر شده و بار چهارم مرتکب جرم زنا شود.) مجازات حدی مشمول قواعد تکرار جرم نمی شود.
- شرط دیگر این است که هر سه بار باید مجازات حدی بر محکوم علیه اجرا شده باشد. بنابراین اگر به دلیلی مثل عفو یا توبه، مجازات حدی در هر کدام از دفعاتی که محکوم علیه مرتکب جرم حدی شده است، اجرا نشود، مقررات مربوط به مجازات تکرار جرم در جرایم حدی بر محکوم علیه اجرا نمی شود.
- مجازات تکرار جرم در مورد جرایم حدی هنگامی قابلیت اجرا دارد که، هر بار به جرم حدی که ارتکاب یافته است رسیدگی شده و مجازات اجرا شده باشد. بنابراین در صورتی که پیش از تحت تعقیب قرار گرفتن متهم، وی مرتکب جرایم حدی متعددی شود، مجازات حدی مشمول مقررات تکرار جرم نخواهد شد.
مجازات تکرار جرم در جرایم تعزیری
نحوه و کیفیت مجازات تکرار جرم در جرایم تعزیری مطابق با ماده 137 قانون مجازات اسلامی تعیین گردیده است. بنابر ماده مزبور اگر شخصی مرتکب یکی از جرایم تعزیری درجه 1 تا 6 گردد و پیش از اعاده حیثیت کیفری، مرتکب جرم درجه 1 تا 6 دیگری گردد، مرتکب به حداکثر مجازات جرم ارتکابی تا یک و نیم برابر محکوم می گردد. شرایط مجازات تکرار جرم در جرایم تعزیری مطابق با ماده 137 قانون مجازات اسلامی به نحو ذیل است :
- مقررات تکرار جرم در مورد جرایم تعزیری، تنها در مورد جرایم تعزیری درجه 1 تا 6 امکان اجرا دارد. بنابراین مجازات تکرار جرم در مورد جرایم تعزیری درجه 7 و 8 (جرایم تعزیری با مجازات کمتر از شش ماه حبس)، قابلیت اجرا ندارد.
- ارتکاب جرم جدید باید پیش از حصول اعاده حیثیت در مورد محکوم علیه ارتکاب یابد. منظور از اعاده حیثیت این است که باید از زمان ارتکاب جرم تعزیری قبلی تا جرم جدید مدت زمانی گذشته باشد که آثار تبعی محکومیت کیفری زایل شده باشد. مدت زمان لازم برای زایل شدن آثار تبعی محکومیت کیفری به موجب ماده 25 قانون مجازات اسلامی از دو سال تا هفت سال پیش بینی شده است.
- چنانچه در موارد تکرار جرم، جهات تخفیف وجود داشته باشد، طبق ماده 139 قانون مجازات اسلامی مقررات تخفیف به صورت محدود اجرا می شود. اگر مجازات جرم جدید دارای حداقل و حداکثر باشد، دادگاه می تواند مجازات جرم ارتکابی را تا میانگین حداقل و حداکثر تقلیل دهد. در صورتی که مجازات جرم جدید فاقد حداقل و حداکثر باشد، دادگاه می تواند مجازات تکرار جرم را تا نصف حداقل و حداکثر تقلیل دهد.
استثنائات اجرای مقررات مربوط به تکرار جرم
طبق ماده 138 قانون مجازات اسلامی مقررات تشدید مجازات تکرار جرم در مورد جرایم زیر اجرا نمی شود:
- جرایم سیاسی
- جرایم مطبوعاتی
- جرایم اطفال
- جرایم تعزیری درجه 7 و 8
نتیجه گیری :
یکی از مهم ترین ارکان تحقق تکرار جرم، اجرای حکم می باشد. به این معنا که اگر مرتکب ده بار هم یک جرمی را مرتکب شده باشد ولی مجازات نشده باشد، از باب تکرار جرم قابل مجازات نیست بلکه مشمول تعدد جرم است.
از طرف دیگر باید بین دو دسته جرایم حدی و تعزیری در خصوص تکرار جرم قائل به تفکیک شویم و ببینیم جرم ارتکاب یافته از کدام نوع است تا بتوانیم مجازاتش را تعیین نماییم. بنابراین مجازات تکرار جرم، در جرایم حدی در بار چهارم تکرار اعدام و در جرایم تعزیری حداکثر مجازات تا یک و نیم برابر آن می باشد.
