قصاص چیست؟
به گفته وکیل کیفری به طور کلی یکی از انواع مجازات در قانون قصاص است. قصاص در لغت به معنا و مفهوم مجازات و تلافی کردن بر اثر وقوع یک رخ داد است. حسب قانون مجازات اسلامی قصاص مجازات اصلی جنایت عمدی به نفس، اعضاء و منافع است.
انواع قصاص
مطابق قانون قصاص به 2 دسته تقسیم می شود. قصاص نفس و قصاص عضو. در قانون بر حسب میزان جرمی که رخ داده است قصاص برای مجازات اشخاص تعیین می گردد. قصاص در جنایت قتل عمدی قصاص نفس و جنایت قطع عضو و جرح را قصاص عضو می گویند.
مجازات قصاص
همانطور که گفته شد قصاص درلغت به معنای پیگیری کرن اتفاقی است که رخ داده است. در اصطلاح حقوقی قصاص به معنای قتلی است که به دنبال قتل دیگر می آید و در جایی دیگر قصاص به معنای پی گیری کردن اثر جنایت به گونه ای که قصاص کننده همان جنایتی را برجانی وارد کنند که جانی بر او یا مقتول وارد کرده است
غالبا مردم جامعه و عوام قصاص را با اعدام اشتباه میگیرند. گرچه هردوی آنها مجازاتی است برای مجرم که از دسته مجازات بدنی و فیزیکی بوده است. اما باید به این نکته توجه شود که در اعدام معقوله ی سلب حیات مجرم منظور نظر قانون است در صورتیکه در حکم قصاص هم در خصوص سلب حیات و هم در خصوص اعضای بدن به کار می رود.
نکته قابل تامل در معقوله ی اعدام این است که مجازات اعدام غیر قابل گذشت است ولی مجازات قصاص حق اولیا دم بوده و جز جرایم قابل گذشت می باشد.
فی الواقع قصاص نفس زمانی رخ می دهد که جنایت صورت گرفته منجر به مرگ کسی باشد که در خصوص جرائم عمدی نیز می باشد و قصاص عضو هم زمانی رخ می دهد که بر اثر جنایت یکی از اعضای بدن شخص آسیب ببیند.
بیشتر بخوانید : جرم کلاهبرداری اینترنتی
تفاوت قصاص با اعدام
- اعدام موجب سلب حیات است اما قصاص هم موجب سلب حیات و هم قطع عضو شخص است.
- قصاص با درخواست اولیای دم انجام می پذیرد. اما در خصوص اعدام از جانب مدعی العموم با اقامه دعوا صورت می پذیرد.
- نقطه نظر اصلی در قصاص جرایم مستوجب قصاص است اما ممکن است در اعدام جرایم مستوجب حد، تعزیر یا بازدارنده باشند. مانند اعدام در خصوص جرایم مواد مخدر.
- مجازات اعدام مجازات کلی و عمومی تر است که می توان در بسیاری از مجازات ها اعم از قتل و…. به آن حکم داد.
- مجازات قصاص از سوی قاضی صادر می شود اما مجازات اعدام و صدور حکمش با اقامه دعوی از وسوی دادستان صادر می گردد.
- مجازات قصاص قابل گذشت است و شاکی می تواند مجرم را ببخشد اما مجازات اعدام به دلیل اینکه از سوی قانونگذار تعیین می شود جرم غیر قابل بخشش می باشد.
- نحوه اجرای قصاص با توجه به نوع انجام جرمی که رخ داده متفاوت است مثلا اینکه شخص با استفاده از چه آلتی انگشت شخص را قطع نموده است.اما اجرای حکم اعدام در خصوص همه یکسان بوده و به یک شکل که همان به دار زدن است صورت می گیرد.
- مجازات قصاص یک نوع مجازات حدی است و نوع و میزان آن را شرع تعیین می کند. اما مجازات اعدام یک مجازات تعزیر است یا بازدارنده است که با صلاحدید قانونگذار برای تنبیه مجرم در نظر گرفته می شود.
حکم قصاص در چه صورتی ساقط می شود؟
حکم قصاص در چهار صورت ممکن است ساقط شود که عبارت است از:
- گذشت اولیای دم
- مطالبه دیه
- ایجاد شبهه
- از بین رفتن محل قصاص
بیشتر بخوانید : جرم انتقال مال غیر
صاحبان حق قصاص چه کسانی هستند؟
منظور از صاحب حق قصاص شخصی است که صلاحیت دارد در خصوص اجرا یا عدم اجرای حق قصاص تصمیم‌گیری نماید و نظر بدهد. صاحب حق قصاص در دو حالت زیر، متفاوت است:
1-اگر جنایتی که به‌صورت عمدی صورت گرفته است قتل باشد، اولیای دم مقتول صاحب حق قصاص خواهند بود. اولیای دم همان کسانی هستند که از شخص مقتول ارث می‌برند، به جز همسر. در واقع اگرچه زوج و زوجه از هم ارث می‌برند، اما در صورتی که یکی از آنها به صورت عمدی کشته شود، طرف مقابل نمی‌تواند به عنوان ولی دم حق قصاص را اجرا کند و فقط در صورت تبدیل قصاص به دیه است که به‌میزان سهم‌الارث خود در دیه شریک می‌شود.
حسب ماده 351 قانون مجازات اسلامی ولی دم، همان ورثه مقتول است به جز زوج یا زوجه او که حق قصاص ندارد.
حسب ماده ۳۵۲ اگر حق قصاص، به هر علت، تبدیل به دیه شود یا به مال یا حقی مصالحه شود، همسر مقتول نیز از آن ارث میبرد. اگر برخی از اولیای دم، خواهان قصاص و برخی خواهان دیه باشند، همسر مقتول، از سهم دیه کسانی که خواهان دیه میباشند، ارث میبرد.
2-اگر جنایتی که به صورت عمدی صورت گرفته است کم‌تر از قتل باشد، خود کسی که جنایت نسبت به او صورت گرفته، صاحب حق قصاص است و دیگران نسبت به قصاص مرتکب هیچ حقی ندارند. مانند حالتی که شخصی از روی عمد پای شخص دیگر را قطع کند یا او را به‌عمد مورد ضرب و جرح قرار دهد. در این حالت همان کسی که پایش قطع شده و یا مورد ضرب و جرح قرار گرفته، صاحب حق قصاص خواهد بود.
شرایط قصاص قاتل
- تساوی در دین : اگرقاتل مسلمان ، مقتول کافر باشد مجازات نمی شود. اما اگر این شخص (قاتل) عادت به قتل کافران کند، مجازات خواهد شد. کافر در برابر کافر به قصاص محکوم می شود.
- فقدان رابطه پدر و پسری : مطابق قانون مجازات اسلامی اگر پدر یا جد پدری، فرزند یا نوه خود را به قتل برسانند، قصاص نشده و فقط به پرداخت دیه محکوم می شوند.
- مهدور الدم نبودن مقتول : مهدور الدم کسی است که به خاطر دشنام دادن به معصومین، مرتد شدن از دین، محاربه، انجام زنا یا لواط، خونش هدر است. قتل چنین شخصی قصاص ندارد.
- تساوی در عقل : اگر قاتل مجنون باشد قصاص نخواهد شد.
شرایط لازم برای قصاص عضو
حسب ماد393 قانون مجازات اسلامی برای قصاص عضو علاوه بر شرایط عمومی قصاص موارد زیر باید رعایت شود:
- تساوي در سالم بودن عضو مورد قصاص با مورد جنایت
- تساوي قصاص با مقدار جنایت
- قصاص موجب تلف جاني يا صدمه عضو ديگري نشود
- تساوي در محل عضو مجروح يا مقطوع
- تساوی در اصلی بودن اعضا
موانع اجرای قصاص
ممکن است مسائل و موانعی موجب قصاص گردد که به طور موقت در انجام قصاص صبر و گذر زمان صورت گیرد که این موانع عبارت است از :
- باردار بودن محکوم به قصاص : در صورتیکه زن محکوم به قصاص باشد و باردار باشد اجرای حکم قصاص به تعویق می افتد چه ارتکاب جرم قبل باردار شدن بوده باشد چه بعد از باردار شدن چه فرزند مشروع باشد چه نامشروع باشد. تا زمان وضع حمل اجرای حکم به تعویق خواهد افتاد به دلیل اینکه حیات فرزند به حیات مادرش وابسته است.
- مورد بعدی که مانع اجرای حکم قصاص می شود فرار قاتل و عدم دسترسی با اوست.
بیشتر بخوانید : جرم رابطه نامشروع و مجازات ان
شرایط قصاص نفس
1 – درخواست اولیای دم یا مجنی علیه
اگر جنایت از زمره جنایات وارد بر نفس باشد حسب ماده 351 قانون مجازات اسلامی اولیای دم به جز زوج یا زوجه باید مطالبه‌ی اجرای قصاص داشته باشند و گرنه قصاص قابل اجرا نخواهد بود. البته بنابر تصریح ماده‌ی ۳۵۳ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که صاحب حق قصاص فوت نماید، حق قصاص به ورثه‌ی او منتقل می‌شود حتی اگر همسر مجنی‌علیه باشد.
2 – اذن مقام معظم رهبری
اجرای قصاص همانند سایرمجازات ها قانونا از دسته اختیارات حکومت است. زیرا اجرای حکم قصاص نیازمند اصول و مقررات خاصی است که سرپیچی و عدم رعایت آن موجب خلل و تضییع حقوق اشخاص می شود به همین دلیل است که قانون تاکید بر استیذان از مقام معظم رهبری یا نماینده ایشان قبل از اجرای حکم قصاص از سوی ولی دم را دارد.
3 – اذن اولیای دم
صدور حکم قصاص درباره قتل ملزم به درخواست اولیای دم می باشد و اجرای آن هم نیازمند درخواست آنها است. لذا، قانونگذار مستحق قصاص نفس را فقط نسبت به حق قصاص مهدور الدم تلقی می نماید. حال اگر شخص ثالثی اقدام به کشتن فرد مستحق قصاص کند شخص قاتل بوده و محکوم به قصاص می شود.
شرایط گذشت از قصاص
از شرایط گذشت اولیای دم بدین شرح است که باید همه آنها برای بخشیدن متهم موافق باشند و رضایت قلبی خود را به طور مشخص اعلام نمایند . لذا گاهی پیش می آید که اولیای دم به هنوز سن بلوغ نرسیده باشد و این بدین معناست که نمی تواند قانونا اعلام نظر و تصمیم گیری کند.
در این شرایط دو راه برای گذشت اولیای دم وجود دارد ، حالت اول اینکه این انتخاب به ولی فرد صغیر می تواند به رعایت مصلحت او ، اقدام به انتخاب میان یکی از سه راه گذشت ، مصالحه یا قصاص نماید. حالت دوم این است که تصمیم گیری در این باره موکول شود به بعد از سن بلوغ شخص صغیر تا خود او در این باره تصمیم گیری نماید.
لذا، برای گذشت اولیای دم باید همه آنها به اتفاق موافق باشند و بدون رضایت یکی از آنها نیز گذشت صورت نمی گیرد . البته اولیای دم می توانند مصالحه کنند و به روشی مثل گرفتن دیه قانع شده و قصاص نخواهند.
مهلت زمان گذشت از قصاص
مهلت گذشت اولیای دم محدود و مشخص به زمانی خاصی نمی باشد و آنها می توانند در هر زمانی که از شروع رسیدگی و کشف جرم تا زمان اجرای حکم و هر زمانی که بینشان توافق صورت گرفت گذشت کنند . این گذشت از قصاص هم می تواند به صورت رایگان باشد و هم در مقابل دریافت مال یا مبلغی از قربانی باشد که همان دیه نام دارد.
جهت مشاوره حقوقی با شماره های مندرج در سایت تماس بگیرید.فاطمه یعقوبی وکیل پایه یک دادگستری
