نحوه نوشتن وصیت نامه قانونی و معتبر
به گفته وکیل ملکی وصیت نامه سندی است که به موجب آن، فرد برای امور شرعی، شخصی و مالی خود پس از فوت تعیین تکلیف می‌کند. اگرچه نوشتن وصیت نامه در بین مسلمانان مستحب به شمار می‌رود، اما اگر شخصی بخواهد برای امور پس از فوتش وصیت نامه تنظیم کند، لازم است تا از شرایط صحت تنظیم وصیتنامه آگاه باشد تا وصیت وی مطابق با قانون، قابل اجرا باشد.
قانونا افراد می توانند همه ی اموال خود را وصیت کنند. این وصیت تا یک سومش نیاز به رضایت و قبول توسط ورثه متوفی ندارد. اما چنانچه بیش از یک سوم اموال باشد برای اجرای آن ورثه فرد باید رضایت داشته باشد و به اصطلاح قانونی آن را تنفیذ نمایند.
چنانکه وصیت از طرف فرد به نفع یکی از وراث باشد علاوه بر چیزهایی که به موجب وصیت، به آن تعلق می گیرد در ارث کلی هم سهیم خواهد بود. لذا، وصیت باعث محروم شدن از ارث نمی گردد.
به عنوان مثال اگر شخصی به یکی از ورثه که هر دوی آن ها پسر هستند از داراییش که مبلغ 150 میلیون بوده یک سوم از آن یعنی 50 میلیون را وصیت نماید این فرزند علاوه بر 50 میلیون وصیت شده از سمت پدر از کل ارث هم سهم خواهد برد.
عناصر وصیت نامه
با تنظیم وصیتنامه، شخص تکلیف اموال و دارایی خود را برای امور شرعی و شخصی خود بعد از فوت تعیین می‌کند و بنابراین وصیت نامه عمل حقوقی است که به موجب آن وصیت کننده در اموال یا حقوق خود برای بعد از مرگ تصرف می کند. مانند پرداخت بدهی بعد از فوت. عناصر وصیت نامه عبارتند :
- موصی : یعنی وصیّت کننده، کسی است که می تواند در وصیّت تا ثُلث اموالش وصیت نماید.
- موصی له : اشخاصی که وصیت کننده برای آنها سهمی از ثُلث اموالش معیّن کرده موصی لَه هستند. موصی له نیز باید واجد دو شرط باشد تا وصیّت صحیح و نافذ باشد؛ یکی موجود بودن در هنگام وصیت و دوم اهلیت تملک داشتن.
- موصی به : موصی به عبارت از اموال و دارایی که مورد وصیت قرار می گیرد و ممکن است عین باشد یا منفعت.
- وصی : وصی در لغت مجری و عامل به وصیّت است و در عمل کسی است که باید به وصیت عمل کند.
بیشتر بخوانید : الزام به تنظیم سند رسمی ملک
وصیت تا یک سوم ( ثلث اموال ) به چه شکلی می باشد؟
در صورت وصیت موصی (وصیت کننده) از تمام اموال و داراییش بعد از فوت، این وراث هستند که باید وصیت بیشتر از ثلث دارایی را قبول و تایید نمایند. لذا، در صورتیکه متوفی بیش از ثلث اموالش را وصیت کرده باشد ورثه حق این را دارند که این وصیت را رد یا قبول نمایند و در صورت قبول ورثه اجرا خواهد شد.
اگر چند نفر از ورثه وصیت بیشتر از ثلث را رد نمایند و چند نفر آن را قبول نمایند در این حالت مقدار بیش تر از یک سوم فقط از سهم الارث کسانی که قبول کرده اند کسر می شود.
موصی به باید دارای شرایط ذیل باشد :
- جایز باشد : یعنی رجوع موصی ( وصیت‌کننده ) از وصیت همواره جایز است و وصیت کننده می تواند بارها در وصیت نامه خود تجدید نظر کند، بنابراین آخرین وصیت نامه متوفی که مطابق تشریفات قانونی تنظیم شده باشد، معتبر خواهد بود.
- دارای منفعت حلال باشد : یعنی آنچه وصیت می‌شود، باید دارای ارزش مالی و منفعت عقلایی باشد و غیرمشروع نباشد. بنابراین، وصیت در خصوص مواد مخدر، مشروبات الکلی و امثال آن باطل است.
- از ملک شخص وصیت کننده باشد : یعنی وصیت‌کننده باید مالک مالی باشد که وصیت می‌کند. پس اگر شخصی نسبت به دارایی و اموال دیگران وصیت نماید، صحیح نیست، اگر چه مالک آنها نیز اجازه بدهد.
- آنچه وصیت می شود ( موصی به ) باید قابلیت معامله و نقل و انتقال را داشته باشد. بنابراین، اموال عمومی و موقوفه را نمی توان مورد وصیت قرار داد. همچنین آنچه وصیت می‌شود باید در مالکیت وصیت کننده باشد بنابراین وصیت بر مال غیر، باطل است.
- باید توجه داشت در زمان اجرای وصیت، بعضی از واجبات مانند حج واجب و بدهکاری موصی همچون خمس و زکات، باید از اصل مال پرداخت شود.
- هنگام تنظیم وصیتنامه، وصیت کننده نمیتواند تمام دارایی خویش را به یک نفر ببخشد و یا یک یا چند نفر از وراث خود را از ارث محروم نماید و الا وصیت نامه وی فقط تا ثلث اموالش صحیح و نافذ است. بنابراین وصیت موصی تنها تا میزان یک سوم اموال نافذ است و اگر متوفی بیشتر از یک سوم دارایی اش را وصیت کند، در اینصورت، اجرای وصیت نیاز به تنفیذ وراث دارد.
انواع وصیت نامه
۱ – وصیت نامه خودنوشت : وصیت خود نوشت توسط خود شخص با ذکر روز و ماه و سال نوشته و خود شخص نیز آن را امضا می نماید. بنابراین اگر وصیت نامه ای به خط وصیت کننده نباشد ولی به امضا او رسیده باشد یا به خط موصی باشد ولی به امضای او نرسیده باشد، چنین وصیت نامه ای خودنوشت تلقی نمی شود.
لازم بذکر است به لحاظ کتمان وصیت نامه و نیز به جهت تن ندادن به هزینه های دفترخانه، برخی این نوع وصیت را ترجیح می دهند. در حالی که ممکن است شخص به دلیل نداشتن اطلاعات کافی حقوقی و در اثر اشتباهات قانونی، موارد خلاف مقررات در متن وصیت نامه درج شود.
وصیت نامه خود نوشت یک سند عادی محسوب می شود و وارثان و سایر اشخاص ذی نفع هستند می توانند در اصالت سند تردید کنند. در این صورت، برای رسیدگی به اصالت سند باید به دادگاه حقوقی مراجعه کنند و رسیدگی به آن باید با تشریفات قانونی صورت گیرد و اگر شخصی وصیت نامه رسمی را قبول نداشته باشند بایدنسبت به ادعای جعل اقدام نمایند.
۲ – وصیت نامه سری : وصیتنامه سری ممکن است به خط وصیت کننده و یا شخص دیگر باشد. ولی به هر حال باید به امضای وصیت کننده برسد. این نوع وصیت‌ها پس از تنظیم به صورت لاک و مهر شده به عنوان امانت به دفترخانه رسمی و یا اداره ثبت اسناد داده می‌شود.
شخص بیسواد نمیتواد به ترتیب سری وصیت کند و کسی که نمیتواند حرف بزند باید حسب دستور ماده ۲۸۱ قانون امور حسبی تمام وصیت نامه را به خط خود نوشته و امضا نماید و نیز در حضور مسئول دفتر اسناد رسمی روی وصیت نامه بنویسد که این برگ وصیت نامه متعلق او می باشد.
۳ – وصيت نامه رسمی : بهترین نوع وصیتنامه، وصیت نامه رسمی می باشد؛ به دلیل اینکه امکان تحریف و جعل در آن وجود ندارد. به علاوه با ثبت این نوع از وصیت در دفاتر اسناد رسمی، نگرانی‌های ناشی از مفقود شدن، تحریف شدن وصیت نامه از بین می‌رود و اراده وصیت‌کننده از خطرات و وقوع حوادث مصون می‌ماند.
وصیتنامه رسمی، سندی رسمی و لازم‌الاجرا به شمار می‌رود و مفاد آن بدون نیاز به حکم دادگاه، قابل اجرا است. وصیتنامه رسمی غیرقابل خدشه می باشد و وراث اصلا نمی‌توانند نسبت به آن اعتراضی داشته باشند.
اقسام وصیت نامه
۱ – وصیت تملیکی : نوعی وصیتنامه است که موصی اموال خود را به صورت مجانی برای دیگری و برای زمان بعد از فوتش تملیک می کند، که به این نوع وصیت تملیکی می گویند. با این نوع وصیت، شخص می‌تواند تا حدودی تکلیف اموال خود را معین کند و به عنوان مثال، در مواردی شخص اموال و دارایی خود را برای استفاده در امور خیریه، تملیک کند. در وصیت تملیکی، پس از فوت فرد، اموال به نام دیگری تملیک می‌شود؛ بنابراین قبول آن قبل از فوت موصی موثر نیست.
۲ – وصیت عهدی : در این نوع از وصیتنامه، موصی شخصی را برای انجام امری یا تصرفات دیگری مأمور کند. به عنوان مثال شخصی را وصی می‌کند تا بعد از مرگش، بدهی‌های او را پرداخت کند یا وصیت می‌کند که بعد از مرگش اموال خود را وقف عام با خاص نماید.
کسی که عهده دار انجام وصیت قرار می‌گیرد در زمان زنده بودن وصیت کننده می‌تواند با این وصیت مخالفت کند و آن را نپذیرد اما پس از مرگ وی، مجری باید به انجام آنچه که موضوع وصیت متوفی بوده عمل کند.
چگونه فرزند را از ارث در وصیت نامه محروم کنیم؟
در پاسخ به اینکه آیا می توان ورثه را از ارث محروم کرد قانونا هیچ شخصی نمی تواند ورثه خود را از ارث محروم نماید. هر فردی این حق را دارد که تا یک سوم اموالش را به هر شکلی که تمایل دارد وصیت کند.
یعنی اگر شخص متوفی بخواهد یکی از ورثه خود سهم کمتری نسبت به دیگر وراث ببرد می تواند تا یک سوم اموالش را برای بقیه وراث وصیت نماید تا از کل سهم الارث آن یک نفر کم شود.
نکته حائز اهمیت این است که اگر شخصی پیش از مرگ اموال خود را به صورت صلح عمری به شخصی صلح کند بعد از مرگ آن شخص اموال و داراییش به شخص مورد نظر انتقال پیدا می کند. لذا، افراد می توانند با رعایت شرایط قانونی در مورد اموالشان برای بعد از مرگ تصمیم گیری نمایند. اما قانونی مبنی بر اینکه کل ورثه از ارث محروم گردند وجود ندارد و در سیستم حقوقی ایران چنین چیزی صدق نمی کند.
نکته: گاها ممکن است فردی هیچ وراثی نداشته باشد که اموال و داراییش را برای آن ها وصیت کند در چنین حالتی است که می گویند در قاعده منع وصیت به بیش از یک سوم اموال استنثنا وجود دارد بدین معنی که ترکه متوفی بدون وراث این حق را دارد تا تمام اموال و داراییش را وصیت نماید. زیرا مسئله منع وصیت به بیش از یک سوم دارایی و اموال برای حفظ حقوق وراث می باشد که در اینجا به دلیل نداشتن ورثه این قاعده و قانون وجو نخواهد داشت.
اثرات حقوقی وصیت نامه
اثرات حقوقی وصیتنامه ناظربعد از فوت موصی ر میباشد؛ یعنی تا زمانی که شخص در قید حیات می باشد، خود فرد در مورد اموالش تصمیم می گیرد و هیچ کس دیگری حق دخالت ندارد، به همین دلیل میان عموم مردم این امر متداول است که می‌گویند، انسان زنده نیازمند وکیل و وصی نیست ولی به محض فوت موصی،وراث مصمم هستند که به وصیت شخص عمل نمایند.
جهت مشاوره حقوقی با وکیل دادگستری با شماره های مندرج در سایت تماس بگیرید.
