همه چیز راجع به قوانین ارث و ارثیه
در این مقاله میخواهیم راجع به قوانین ارث و ارثیه به صورت مفصل و کامل صحبت کنیم. موضوعاتی که در ادامه میخواهیم بررسی کنیم :
- ارث زن
- محرومیت از ارث
- ارث فرزند نا مشروع
- ارث غایب
ارث زن
این نوشته راجع به قوانین ارث و ارثیه زن از اموال زوج و میزان سهم الارث زن و شوهر از یکدیگر و مواردی را که باعث می شود زن و شوهر از ارث یکدیگر محروم شوند و ارث زن در صورت طلاق برای آشنایی شما عزیزان تنظیم گردیده است.
در ماده 861 قانون مدنی برای تعلق ارث زن شرایطی پیش بینی گردیده است. شرط ارث بردن زن از اموال شوهر این است که زن و شوهر در عقد دائم یکدیگر باشند. چرا که در ازدواج موقت زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند و حتی اگر شرط ارث بردن از یکدیگر، شرط باطل است و هیچ اثری ندارد. بنابراین باید در هنگام فوت بین زن یا شوهر رابطه زوجیت برقرار باشد و به دلایل مختلف از جمله فسخ نکاح و طلاق، رابطه زوجیت و نکاح از بین نرفته باشد.
مطابق ماده ۸۶۴ قانون مدنی و قوانین ارث و ارثیه « از جمله اشخاصی که به موجب سبب ارث می برند هر یک از زوجین است که در حین فوت دیگری زنده باشد.» زنده بودن زن در زمان فوت شوهر است. بر اساس قانون مدني زن پس از مرگ همسرش ارث مي‌برد به شرط اين كه در عقد دائم او بوده و قبل از مرگ شوهرش زنده باشد.
اگر شوهر در زمان فوت هیچ فرزندی چه از این زن و چه در صورت ازدواج قبلی از زن قبلی نداشته باشد و همین طور نوه ( اولاد اولاد ) نیز نداشته باشد، زن از اموال مرد یک چهارم ارث می برد و اگر مرد در هنگام مرگ فرزندی داشته باشد، زن یک هشتم از اموال مرد ارث می برد.
مقدار سهم ارث زن از متوفی مطابق ماده ۹۱۳ قانون مدنی « هر یک از زوجین که زنده باشند فرض خود را می برد و این فرض عبارت است نصف ترکه برای زوج و ربع آن برای زوجه در صورتی که میت اولاد یا اولاد اولاد نداشته باشد و از ربع ترکه برای زوج و ثمن آن برای زوجه، در صورتی که میت اولاد یا اولاد اولاد داشته باشد، مابقی ترکه بر طبق مقررات بین سایر وراث تقسیم می شود».
در صورتی که شوهر فوت کند و اولاد نداشته باشد زن یک چهارم اموال شوهر را به ارث می‌برد، اما اگر شوهر دارای اولاد یا اولادِ اولاد باشد زن یک هشتم اموال شوهر را به ارث می‌برد و چنانچه زن بعد از فوت همسر خود و قبل از تقسیم ارث فوت کند، سهم‌الارث زن به وارثان وی تعلق خواهد گرفت.
قوانین ارث و ارثیه در صورتی که زن فوت کند و دارای فرزند یا فرزندانی نباشد، شوهر نصف اموال زن را به ارث می‌برد و اگر زن وارث دیگری مانند پدر و مادر نداشته باشد نیز بقیه اموال زن برای شوهر خواهد بود. اما اگر زن فوت کند و دارای اولاد یا اولادِ اولاد باشد شوهر یک چهارم اموال زن را به ارث می‌برد.
بنابراین، در صورتی که شوهر تنها وارث زن باشد، همه اموال زن را به ارث می برد، ولی اگر زن تنها وارث شوهر باشد فقط همان یک چهارم را به ارث می برد و مابقی در حاکمیت دولت قرار می گیرد.
جهت اطلاعات بیشتر در خصوص قوانین ارث و ارثیه با ما تماس بگیرید.
زن چه اموالی را به ارث می برد؟
مطابق قوانین ارث و ارثیه قبل از اصلاح ماده 946 قانون مدني زن فقط از اموال منقول ارث مي‌برد و در اموال غيرمنقول ( ساختمان و زمين ) زن سهمي نمي‌برد. اما با اصلاحیه قانون مدنی در سال 1387 زن در صورت داشتن فرزند از همسر مرحومش، یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان، ارث می برد. در صورتی که زوج هیچ فرزندی نداشته باشد سهم زن یک چهارم از کلیه اموال است.
پس باید بعد از مرگ شوهر علاوه بر اموال منقول که تقسیم می شود، اموال غیرمنقول قیمت گذاری شده و یک چهارم یا یک هشتم از این قیمت به زن داده شود. در صورت امتناع ورثه، این حق به زن داده شده است که حق خود را از عین اموال استیفا کند، زوجه می تواند در مرحله اول، با مراجعه به دادگاه درخواست فروش ماترک را نموده و سهم خود را استیفا نماید. در غیر این صورت و عدم امکان فروش ماترک غیر منقول، زن می‌تواند عین اموال غیر منقول را با حکم دادگاه تملک نماید.
بنابراین، در حال حاضر زن از اموال منقول و از قیمت عرصه و اعیان اموال غیر منقول شوهر ارث می برد. به عبارت دیگر اگر خانه، زمینی و مغازه باشد زوجه از قیمت آنها ارث می برد. اما در قانون قدیم زوجه فقط از قیمت اعیان ارث می برد و نه عرصه.
اما با توجه به تغییر قوانین ارث و ارثیه در حال حاضر زوجه از قیمت عرصه و اعیان هر دو ارث می برد. مطابق تبصره الحاقی مورخ ۱۳۸۹ ماده ۹۴۶ قانون مدنی در مورد کسانی که قبل از سال۱۳۸۷ هم فوت کرده اند ولی ارث آنها تقسیم نشده است این قانون لازم الاجرا است. اما اگر ارث تقسیم شده باشد دیگر این امکان وجود ندارد.
ارث زن در طلاق
مطابق ماده ۹۴۳ قانون مدنی و قوانین ارث و ارثیه، در حالت کلی زن مطلقه از شوهر سابق ارث نمی برد، ولی در موارد زیر زن از شوهر ارث می برد.
- در صورتی که طلاق رجعی بوده باشد اگر شوهر، زن خود را به صورت رجعی مطلقه کرده و در زمان عده فوت کند، زن از اموال شوهر ارث می‌برد، اما اگر فوت شوهر بعد از انقضای مدت عده بوده یا طلاق بائن باشد، زن از مرد در صورت فوت هیچ ارثی نمی‌برد.
- مطابق ماده ۹۴۴ قانون مدنی قوانین ارث و ارثیه اگر شوهر در زمانی که به مرضی مبتلا است، زن را طلاق دهد و در ظرف یک سال از تاریخ طلاق به علت همان مریضی بمیرد، زن از او ارث می‌برد، حتی اگر طلاق به صورت بائن باشد به شرط آنکه زن در طول این یک سال شوهر نکرده باشد.
- مطابق ماده ۹۴۵ قانون مدنی قوانین ارث و ارثیه اگر مردی درحال مرض زنی را عقد کند و در همان مرض قبل از دخول بمیرد زن اگر شوهر، زن خود را به صورت رجعی مطلقه کرده و در زمان عده فوت کند، زن از اموال شوهر ارث می برد. ولی اگر فوت شوهر بعد از انقضای مدت عده بوده یا طلاق بائن باشد، زن از مرد در صورت فوت هیچ ارثی نمی برد.
در چه مواردی زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند ؟
- در نکاح موقت، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند، حتی اگر شرط کرده باشند. مطابق قوانین ارث و ارثیه، شرط اصلی برای ارث بردن زن از همسرش وجود زوجیت دائمی بین آنها است. از مفهوم ماده ۹۴۰ قانون مدنی که قید زوجیت دائمی را ذکر کرده می توان چنین فهمید که در ازدواج موقت ارث به زن تعلق نمیگیرد، و اگر در عقد شرط شود، چنین شرطی باطل است.
- چنانچه هر یک از زن و شوهر مسلمان و دیگری کافر باشد، کافر از مسلمان ارث نمی برد ولی مسلمان از کافر ارث می برد.
- چنانچه هر یک از زن و شوهر دیگری را به قتل برساند، از ارث وی محروم می شود. چرا که طبق ماده ۸۸۰ قانون مدنی، قتل مورث از موانع ارث بردن است. بنابراین، کسی که مورث خود را عمدا بکشد از ارث او ممنوع می شود.
- چنانچه بین زن و شوهر لعان واقع شود، مطابق ماده ۸۸۲ قانون مدنی زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند. بعد از لعان زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند و هم چنین فرزندی که به سبب انکار او لعان واقع شده از پدر و پدر از او ارث نمی برد، لیکن فرزند مزبور از مادر و خویشان مادری خود و هم چنین مادر و خویشان مادری از او ارث می برند.
- مطابق با ماده ۹۴۵ قانون مدنی، اگر مردی در حال مرض زنی را عقد کند و در همان مرض قبل از دخول بمیرد، زن از او ارث نمی برد، لیکن اگر بعد از دخول یا بعد از صحت یافتن از آن مرض بمیرد، زن از او ارث می برد.
ارث زن در صورت تعدد زوجات
مطابق ماده ۹۴۲ قانون مدنی، قوانین ارث و ارثیه در صورتی که مرد دارای دو یا چند همسر باشد، ارث زن یعنی یک هشتم بین همسران در مواردی که شوهر فرزندی از هر کدام زنان داشته باشد به طور مساوی و یک چهارم در مواردی که شوهر هیچ فرزند یا نوه ای ندارد به صورت مساوی بین زنان تقسیم می‌شود. البته این موضوع مشروط بر ای است که همسران در عقد دائمی باشند و در هنگام فوت مرد نیز رابطه زوجیت و عقد دائم برقرار بوده باشد.
محرومیت های قانونی از ارث
تمام افراد تا زمانی که زنده و در قید حیات هستند می توانند هر گونه دخل و تصرف در اموال خود را داشته باشند، زیرا مالک تمام اموال خود می باشند.
لذا می توانند هر تصمیمی را برای اموالشان بگیرند. اینکه آیا آن اموال را به کسی صلح کند یا هبه نماید و یا حتی آنها را رها کرده و تلف کنند در حیطه اختیارات خود فرد زنده است.
اگر شخصی بخواهد در خصوص اموالش برای بعد از مرگش تصمیم گیری نماید تنها در قالب حقوقی وصیت می تواند تعیین تکلیف کند. فردی که فوت می شود اگر تا قبل از فوتش برای مال و اموالش تصمیمی را نگرفته باشد فقط تنها برای میزان خاص و مشخصی می تواند برای اموال خود وصیت کند.
به عبارتی دیگر فرد متوفی در صورتیکه وصیت نامه ای از خود به جای گذاشته باشد در ان وصیت نامه تنها می تواند نسبت به یک سوم اموالش وصیت نماید و وصیت نسبت به یک سوم نافذ است و اگر وصیت نسبت به مازاد یک سوم باشد فقط با قبول ورثه نافذ است. قوانین ارث و ارثیه محرومیت های قانونی از ارث عبارتند از :
1 – قتل : چنانچه شخصی مورث خود را به قتل برسد از ارث محروم می‌شود. به عنوان مثال اگر پسری پدر خود را به قتل برساند ارث به وی تعلق نمی گیرد.
2 – کفر : مطابق قانون کافر از مسلمان ارث نمی‌برد. ولی اگر کافر بمیرد و یکی از وراث او مسلمان باشد، تمام اموالش به او می رسد.
3 – والد الزنا : فرزندی که حاصل یک رابطه نامشروع باشد و ولد الزنا باشد، از والدین خود ارث نمی‌برد.
4 – لعان : در صورتی که که میان زن و شوهری لعان صورت بگیرد و یکی از آنها در مدت زمان عده بمیرد؛ در اینصورت هر کدام که زنده بماند از شخص متوفی ارث نمی‌برد.
ارث فرزند نامشروع
ارث به کسی تعلق می گیرد که نوعی رابطه نسبی یا سببی با متوفی داشته باشد باشد. به عبارت دیگر خویشان سببی و نسبی از ارث بهره مند می گردند و ارث به آن ها تعلق خواهد گرفت. حال سوالی که پیش می آید که ارث فرزند نامشروع چگونه است و شرایط ارث بردن قوانین ارث و ارثیه فرزند نامشروع چیست؟.
دین و مذهب و موازین قانونی ما اجازه رابطه نامشروع بین زن و مرد را نداده است و این رابطه را حرام اعلام نموده است. طوری که این امر را از نظر اخلاقی و بهداشت خانواده و سستی بنیاد خانواده و جامعه به طور کامل نهی شده است. بر این اساس است که ارث فرزند نامشروع از سوی قانون هیچ حمایتی نمی شود و فرزند نامشروع از ارث محروم خواهد بود.
حسب ماده 1167 قانون مدنی کودک متولد شده از زنا ملحق به زانی نمی گردد یعنی اینکه نه به پدر و نه به مادر خود ملحق نمی شود و از ارث محروم می شود. ولی موردی در قانون پیش بینی شده است که ممکن است فرزند نامشروع با وجود یک سری شرایط بتواند ارث ببرد که در موارد ذیل به آن اشاره خواهیم کرد.
در حالت کلی قوانین ارث و ارثیه حسب ماده 884 قانون مدنی ولدالزنا از پدر و مادر و خویشان آن ها ارث نمی برد. ولی تحت شرایط خاصی ولد زنا هم می تواند ارث ببرد. مطابق ماده 884 قانون مدنی ” ولدالزنا از پدر و مادر و اقوام آنان ارث نمی برد؛ لکن اگر حرمت رابطه ای که طفل ثمره آن است نسبت به یکی از ابوین ثابت و نسبت به دیگری به واسطه اکراه یا شبهه زنا نباشد، طفل فقط از یک طرف و اقوام او ارث می برد و بالعکس”.
بنابراین، در صورتی که مرتکب فعل زنا هنگام ارتکاب آن در اشتباه باشد و نداند عمل ارتکابی نسبت به او ممنوع است، زنا واقع نمی شود و در این صورت، طفل متولد از این رابطه ، ” ولد به شبهه ” نامیده می شود.
در چنین حالتی، فرزند با شخصی که در شبهه یا اشتباه بوده است، نسب قانونی خواهد داشت و از او ارث می برد. اگر هم هر دوی زن و مرد در شبهه باشند، عمل انجام شده نسبت به هیچکدام از آنها زنا نیست و طفل متولد شده، دارای نسب قانونی با هر دوی آنها خواهد بود.
غایب مفقود الاثر کیست ؟
اگر شخصی برای مدت طولانی غیبت کند و هیچ خبری از شخص نباشد و خبر گرفتن از وی هم امکان پذیر نباشد، این فرد را غایب مفقود الاثر می نامند. مطابق ماده 1011 قانون مدنی غایب مفقود الاثر شخصی است که از غیبت شخص مدت زمان طولانی گذشته باشد و از او به هیچ وجه خبری نباشد.
بنابراین، برای اینکه شخص را غایب مفقود الاثر بدانیم باید غیبت داشتن شخص، انقضای مدت طولانی، نداشتن اطلاع از حیات محرز شود.
میزان سهم الارث غایب مفقود الاثر
در صورتی که در میان ورثه شخص متوفی، یک نفر غایب مفقود الاثر باشد در این صورت غیبت او نه باعث محروم شدن از ارث می شود و نه مانع از تقسیم ارث می شود. زیرا عدم تقسیم ارث میان سایر وراث به زیان سایر وراث می باشد.
حسب ماده 879 قانون مدنی اگر غایب مفقود الاثری در بین ورثه وجود داشته باشد به سهم آن هیچ تعدی نشده و سهم ارث غایب مفقود الاثر کنار گذاشته می شود تا زمانی که شرایط و وضع حال آن معلوم گردد. اگر معلوم شود که غایب مفقود الاثر قبل از مورث مرده است، سهم او به سایر وراث می رسد، زیرا یکی از شرایط ارث بردن این است که وراث در زمان فوت مورثشان زنده باشند.
باید به این نکته توجه کرد که تا وقتی که حکم موت فرضی برای فردی صادر نشده باشد در قانون اصل بر حیات او استصحاب می شود یعنی اینکه فرض بر زنده بودن فرد گذاشته می شود و ارث شامل حالش می شود.
مطابق ماده 1012 قانون مدنی زمانی شرایطی پیش می آید که غایب مفقود الاثر هیچ شخصی را برای متصدی و اداره اموال و کارهای خود تعیین نکرده باشد باشد در این شرایط دادگاه برای جلوگیری از حیف و میل اموال غایب برای او امین تعیین می کند و سهم او را همانند بقیه اموال به امین آن شخص می سپارد.
تقاضای تعیین امین هم با درخواست ذی نفع مانند وراث یا بستنکاران و مدعی العموم یا دادستان امکانپذیر است.
حسب ماده 1025 قانون مدنی قبل از صدور حکم موت فرضی، وراث غایب مفقود الاثر می توانند از دادگاه تقاضای تصرف در دارایی او را بکنند. منتها این تقاضا مشروط بر این است که شخص غایب هیچ کسی را برای اداره اموالش تعیین نکرده و اینکه دو سال کامل از آخرین وضعیت و غیبت او گذشته باشد بدون آنکه زنده بودن و یا مرده بودن وی به اثبات رسیده باشد.
طبق ماده 1027 قانون مدنی اگر بعد از صدور حکم موت فرضی به غایب مفقود الاثر، شخص برگردد اشخاصی که اموال او را تصرف کرده اند باید هر عوض و سود و یا منافعی را که از اموال فرد به دست آورده اند را به او هم بدهند.
جهت مشاوره حقوقی در خصوص قوانین ارث و ارثیه با شماره های مندرج در سایت تماس بگیرید.فاطمه یعقوبی وکیل پایه یک دادگستری
