جرم افترا چیست؟
نوشته پیش رو توسط وکیل کیفری در خصوص جرم افترا و مجازات جرم افترا و ارکان تشکیل دهنده جرم افترا برای آشنایی شما عزیزان تنظیم گردیده است. افترا در اصطلاح حقوقی عبارت است از اینکه فردی جرمی را به دیگری نسبت دهد، بدون آن که قادر به اثبات آن باشد.
افترا در لغت به معنای دروغ بستن و بهتان زدن است. در اصطلاح حقوقی افترا یا تهمت زدن عبارت است از نسبت دادن صریح عمل مجرمانه بر خلاف حقیقت به شخص یا اشخاص معین به یکی از طرق مذکور در قانون، مشروط بر این که صحت عمل مجرمانه نسبت داده‌شده، در نزد مراجع قضایی ثابت نشود.
بنابراین، اگر کسی که افترا زده نتواند جرم منتسب به شاکی را ثابت کند، جرم افترا صورت گرفته است. اما اگر شخص بتواند ثابت کند که به طور مثال شخص واقعا کلاهبردار است، دیگر افترایی در کار نیست. افترا وقتی حادث می‌شود که مفتری، جرمی را به کسی صریحا نسبت دهد که بر طبق قوانین حدود، قصاص، دیات و تعزیرات، جرم تلقی شود.
بیشتر بخوانید: جرم تهدید
مجازات جرم افترا چیست؟
مجازات جرم افترای قولی مطابق ماده ۶۹۷ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی «هر كس به وسيله اوراق چاپي يا خطي يا به وسيله درج در روزنامه و جراید يا نطق در مجامع يا به هر وسيله ديگر به كسي امري را صريحا نسبت دهد يا آنها را منتشر کند كه مطابق قانون آن امر جرم محسوب ميشود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت کند، جز در مواردي كه موجب حد است، به يك ماه تا يك سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق يا يكي از آنها حسب مورد محكوم خواهد شد».
مجازات جرم افترای عملی همچنین بر اساس ماده ۶۹۹ این قانون «هركس عالما عامدا به قصد متهم کردن ديگري آلات و ادوات جرم يا اشيايي را كه يافت شدن آن در تصرف يك نفر موجب اتهام او ميشود، بدون اطلاع آن شخص در منزل يا محل كسب يا جيب يا اشيايي كه متعلق به او است، بگذارد يا مخفي كند يا به نحوي متعلق به اوقلمداد کند و در اثر اين عمل شخص مزبور تعقيب شود، پس از صدور قرار منع تعقيب يا اعلام برائت قطعي آن شخص، مرتكب به حبس از ۶ ماه تا سه سال يا تا ۷۴ ضربه شلاق محكوم ميشود».
در قانون کاهش مجازات های حبس تعزیری مصوب خرداد ماه ۹۹ جرم افترا قابل گذشت تلقی و تنها به شکایت شاکی خصوصی رسیدگی می شود و در صورتی که شاکی خصوصی رضایت خود را اعلام نماید در همان مرحله پرونده بسته خواهد شد. قانونگذار اقدام به کاهش برخی مجازات ها و تبدیل آنها به مجازات دیگر نموده است طبق بند ج ماده 1 قانون مذکور مجازات افترا که سابقاً دارای جزای حبس و شلاق می بود به جزای نقدی کاهش یافته است.
انواع جرم افترا
افترا به دو نوع افترای قولی و افترای فعلی تقسیم می‌شود.
- افترای قولی : افترای قولی نسبت دادن جرمی به دیگران به صورت لفظی یا از طریق رسانه‌ها یا اوراق چاپی یا نطق در مجامع است.
- افترای فعلی : افترای فعلی وقتی صورت می‌گیرد که مفتری به قصد متهم کردن افراد، آلات و ادوات جرم را در منزل، جیب یا محل کار شخص قرار دهد، به گونه ای که وجود آن آلات و ادوات موجبات تعقیب جزایی فرد را فراهم کند.
بیشتر بخوانید: جرم نشر اکاذیب
ارکان تشکیل دهنده جرم افترا
۱ – عنصرقانونی جرم افترا
مطابق ماده ۶۹۷ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی «هر كس به وسيله اوراق چاپي يا خطي يا به وسيله درج در روزنامه و جراید يا نطق در مجامع يا به هر وسيله ديگر به كسي امري را صريحا نسبت دهد يا آنها را منتشر کند كه مطابق قانون آن امر جرم محسوب ميشود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت کند، جز در مواردي كه موجب حد است، به يك ماه تا يك سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق يا يكي از آنها حسب مورد محكوم خواهد شد.»
همچنین بر اساس ماده ۶۹۹ این قانون «هركس عالما عامدا به قصد متهم کردن ديگري آلات و ادوات جرم يا اشيايي را كه يافت شدن آن در تصرف يك نفر موجب اتهام او ميشود، بدون اطلاع آن شخص در منزل يا محل كسب يا جيب يا اشيايي كه متعلق به او است، بگذارد يا مخفي كند يا به نحوي متعلق به او قلمداد کند و در اثر اين عمل شخص مزبور تعقيب شود، پس از صدور قرار منع تعقيب يا اعلام برائت قطعي آن شخص، مرتكب به حبس از ۶ ماه تا سه سال يا تا ۷۴ ضربه شلاق محكوم ميشود.»
۲ – عنصر مادی جرم افترا
الف – مرتکب جرم : جهت وقوع جرم « افترا » شرط خاصی برای مرتکب در نظر گرفته نشده است و هرکسی ممکن است مرتکب این جرم گردد.
ب – رفتار مجرمانه : درجرم افترای شفاهی رفتار مجرمانه به صورت فعل مثبت « نسبت دادن جرائمی مانند کلاهبرداری، سرقت » تحقق پیدا می‌کند؛ اما در افترای عملی موضوع ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی رفتار مجرمانه به صورت « گذاشتن، مخفی کردن، قلمداد کردن » آمده است که همگی این افعال به صورت فعل مثبت مادی تحقق می یابند.
ج- وسیله ارتکاب جرم : با توجه به تعریف ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی و عبارت « یا با هر وسیله دیگر» این معنا را متبلور می‌سازد که وسیلۀ اسناد از اهمیت برخوردار نمی‌باشد و استفاده از هر وسیله‌ای مانند نقاشی، رایانه، اینترنت، چاپ، ارسال پیام کوتاه می‌تواند موجب تحقق جرم افترا گردد.
اداره حقوقی قوه قضائیه در این رابطه طی یک نظریه مشورتی اعلام نموده است « اگر به وسیله اینترنت یا مشابه آن هم جرمی به کسی نسبت داده شود و نسبت‌دهنده نتواند صحت آن انتساب و اسناد را ثابت نماید، مورد مشمول ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی خواهد بود».
۳ – عنصر روانی جرم افترا
الف – سوءنیت عام : برای تحقق افترای عملی باید سوء نیت وجود داشته باشد و مرتکب با توجه به ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی عمل خود را عالماً عامداً به قصد متهم کردن دیگری انجام دهد واسناد دهنده باید عالماً و عامداً، نسبت را داده باشد و واقف و آگاه بوده که این نسبت دروغ می‌باشد. مرتکب در انجام کار خود عامد و قاصد باشد و تحت تأثیر مشروبات الکلی، بیهوشی و مواردی از این قبیل قرار نگرفته باشد.
ب – سوءنیت خاص : مرتکب باید دارای سوء نیت خاص باشد، یعنی قصد وی متهم کردن دیگری باشد.
بیشتر خوانید: انتقال مال غیر و مجازات آن
شرایط تحقق جرم افترا
الف – انتساب جرم به دیگری : برای تحقق جرم افترا باید جرمی به کسی نسبت داده شود و عمل مورد انتساب باید بر طبق قوانین موضوعه جرم تلقی شود.
ب – صراحت انتساب : این مورد بدین معنا است که مرتکب باید امری را صریحاً نسبت دهد که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می‌شود. بنابراین اگر فردی با قصد مزاح و شوخی امری مجرمانه را به دیگری نسبت دهد یا حرفی بزند که در اصطلاح عامیانه دو پهلو باشد؛ به طوری که بیش از یک معنی از آن به ذهن خطور کند، عمل وی افترا نخواهد بود.
ج – ناتوانی مفتری از اثبات صحت اِسناد : هر گاه مفتری بتواند صحت نظر خود را در مورد ارتکاب جرم از سوی شخص مورد اتهام به اثبات رساند، وی به عنوان مفتری قابل مجازات نخواهد بود. بنابراین اگر مفتری صحت مطالبی که نسبت داده را ثابت کرد یا فردی که جرم به وی منتسب شده به آن موضوع اقرار یا آن را تأیید کند یا حتی مرجع قضایی بتواند صحت آن را کشف کند، جرم افترا منتفی شده و حکم بر برائت نسبت دهنده صادر می گردد.
نکاتی در خصوص جرم افترا
- افترا دارای ماهیت خصوصی است و در صورتی که دو نفر نسب به یکدیگر مرتکب جرم افترا شوند در عمل چاره جز گذشت از یکدیگر برای فرار از مسئولیت کیفری ندارند.
- اگر شاکی در مقام احقاق حق و رفع تظلم از خود علیه کسی شکایت کند و عملی یا امری را صریحا به او نسبت بدهد که قانونا جرم است ولی نتواند صحت این اسناد را به اثبات برساند به عنوان مفتری قابل تعقیب و مجازات نیست، زیرا افترا نیز، مثل سایر جرایم عمدی، از جمله عناصر متشکله آن سوء نیت یا عنصری معنوی است و در اعلام شاکی ستمدیده عنصر معنوی افترا وجود ندارد.
- افترای عملی یک جرم مقید است و بنا به تصریح ماده ۶۹۹ باید طرف مورد افترا در نتیجه اقداات مرتکب، تحت تعقیب کیفری قرار گرفته و تعقیب وی منتهی به صدور قرار منع تعقیب یا رای برائت قطعی شود. تنها پس از حصول این نتیجه می توان به تعقیب شخص مفتری پرداخت.
جهت مشاوره حقوقی با وکیل دادگستری با شماره های مندرج در سایت تماس بگیرید.فاطمه یعقوبی وکیل پایه یک دادگستری
