ارش چیست؟
ارش چیست و نحوه محاسبه آن چگونه است؟، مطابق با ماده 449 قانون مجازات اسلامی ارش همان دیه غیر مقدر است، یعنی دیه ای که مقدار آن در شرع تعیین نشده باشد. در واقع بر اساس ماده 17 قانون مجازات اسلامی، مجازات دیه به دو نوع مقدر و غیر مقدر تقسیم می شود.
دیه مقدر آن است که میزان آن در شرع مقدس تعیین شده است. برای مثال میزان دیه مقدر هر کدام از چشم های فرد برابر با نصف دیه انسان کامل است. یا دیه هر کدام از انگشتان دست یا پا معادل یک بیستم دیه انسان کامل است.
در مقابل میزان دیه غیر مقدر در شرع تعیین نشده است، بلکه به وسیله قاضی دادگاه تعیین می شود. کتاب چهارم قانون مجازات اسلامی تحت عنوان کلی دیات از ماده 448 تا 728 به بیان مقررات مربوط به دیه مقدر و غیر مقدر اختصاص یافته است.
برای مثال به موجب ماده 651 قانون مجازات اسلامی شکستن استخوان دنبالچه مستلزم پرداخت ارش است. همچنین طبق تبصره ماده 675 قانون مجازات اسلامی در صورتی که جنایت وارده منجر به بروز جنون ادواری در مجنی علیه گردد، ارش ثابت است.
ماده 559 قانون مجازات اسلامی «هر گاه در اثر جنایت صدمه ای بر عضو یا منافع وارد آید چنانچه برای آن جنایت در شرع دیه مقدر یا نسبت معینی از آن به شرح مندرج در این قانون مقرر شده باشد مقدار مقرر و چنانچه شرعاً مقدار خاصی برای آن تعیین نشده ارش آن قابل مطالبه است».
در ادامه این نوشتار علاوه بر بیان شیوه محاسبه ارش، مهمترین تفاوت های دیه مقدر و غیر مقدرو نحوه محاسبه ارش را مورد بررسی قرار می دهیم.
نحوه محاسبه ارش چگونه است؟
همانطور که اشاره شد بر خلاف دیه مقدر میزان ارش توسط شرع مقدس تعیین نشده است و تنها اصول محاسبه نمودن آن در قانون بیان گردیده است. مقدار ارش مطابق با نظر قاضی دادگاه تعیین می شود. البته دادگاه در این مورد ملزم به رعایت اصول قانونی که در کتاب چهارم قانون مجازات اسلامی(دیات) بیان گردیده است، می باشد.
به گفته وکیل کیفری نحوه محاسبه ارش مطابق ماده 449 قانون مجازات اسلامی «دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تاثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می کند. مقررات دیه مقدر در مورد ارش نیز جریان دارد مگر اینکه در این قانون ترتیب دیگری مقرر شود».
مطابق با ماده 449 قانون مجازات اسلامی دادگاه در تعیین میزان دیه غیر مقدر، موارد زیر را در نظر می گیرد:
- نوع جنایت؛ منظور از نوع جنایت در تعیین میزان دیه غیر مقدر عمدی یا غیر عمدی (شبه عمد و خطای محض) بودن جنایت ارتکابی است.
- کیفیت جنایت؛ شیوه ارتکاب جنایت اعم از مسلحانه بودن، غیر مسلحانه بودن و … از موضوعات مؤثر در تعیین مقدار ارش است.
- تاثیر جنایت بر سلامت مجنی علیه؛ از موضوعات دیگری که مطابق با ماده 449 در تعیین میزان دیه غیر مقدر مؤثر است، تاثیر جنایت بر سلامت مجنی علیه است. در بسیاری از موارد جنایت ممکن است منجر به بروز نقص در اعضا و عملکردهای اندام مجنی علیه گردد. در چنین موادی تعیین دیه باید متناسب با آسیب های وارده بر سلامت مجنی علیه باشد.
نکات قانونی مهم در خصوص تفاوت های دیه و ارش
همانطور که اشاره شد، اصلی ترین تفاوت دیه و ارش این است که میزان دیه توسط شارع مقدس تعیین شده، در حالی که میزان ارش باید مطابق با مقررات قانونی توسط قاضی دادگاه تعیین شود.
تفاوت دیگر میان این دو نوع مجازات مالی این است که میزان دیه کامل مرد دو برابر دیه کامل زن است، در صورتی که به استناد ماده 562 قانون مجازات اسلامی در تعیین میزان ارش تفاوتی میان زن و مرد وجود ندارد.
تفاوت مهم دیگر میان دیه مقدر و غیر مقدر این است که بر مبنای ماده 548 قانون مجازات اسلامی مقدار ارش یک جنایت در اعضا و منافع بیشتر از دیه مقدر آن عضو یا منفعت نیست. برای مثال دیه زایل شدن توانایی شنیداری معادل با دیه کامل است.
لیکن در صورتی که دیه شنوایی به صورت کامل زایل نشده باشد، ارش ثابت است. در تعیین میزان ارش در این حالت دادگاه نمی تواند میزان ارش را بیش از دیه مقدر این جنایت یعنی دیه کامل انسان تعیین نماید.
مسئولیت پرداخت دیه مقدر و غیر مقدر با کیست؟
مسئولیت پرداخت دیه و ارش در جنایات عمدی و شبه عمدی به استناد ماده 462 قانون مجازات اسلامی با خود مرتکب است. در مواردی که جنایت خطای محض باشد، چنانچه جنایت با بینه، قسامه و یا علم قاضی ثابت شده باشد، مسئولیت پرداخت دیه با عاقله است.
چنانچه جنایت با اقرار مرتکب یا نکول وی از سوگند یا قسامه ثابت شده باشد، مسئولیت پرداخت دیه با خود مرتکب است. نکته حائز اهمیت در مورد دیه مقدر و غیر مقدر این است که طبق ماده 492 قانون مجازات اسلامی حکم به پرداخت دیه توسط مرتکب صادر می گردد، که نتیجه حاصله مستند به رفتار مرتکب باشد، اعم از این که این کار را به نحو مباشرت یا تسبیب انجام داده باشد.
مهلت پرداخت ارش در دادگاه
مهلت پرداخت ارش در دادگاه در قانون تعیین نشده است و مهلت معینی ندارد. ولی برای دیه در جنایات عمدی مهلت یک ساله ، برای جنایات شبه عمدی دو سال و برای جنایات غیر عمدی سه ساله در قانون تعیین شده است.
بعد از محکومیت قطعی و صدور اجرائیه به شخص محکوم به پرداخت ارش، شخص محکوم باید در مهلت معین شده نسبت به پرداخت ارش اقدام نماید. در صورتی که محکوم از پرداخت ارش در مهلت مقرر امتناع نماید شاکی می تواند طبق ماده 3 قانون محکومیت های مالی اقدام کند.
جهت مشاوره حقوقی با شماره های مندرج در سایت تماس بگیرید.
