موارد پرداخت دیه از بیت المال
موارد پرداخت دیه از بیت المال، مطابق با ماده 14 قانون مجازات اسلامی دیه اعم از مقدر یا غیر مقدر، مالی است که در موارد ارتکاب جنایات غیر عمدی و یا جنایات عمدی در مواردی که به هر دلیل مجازات قصاص اجرا نمی شود، توسط جانی به مجنی علیه یا اولیای دم وی پرداخت می شود. بر حسب انواع و اقسام جنایات مختلف، پرداخت کننده دیه ممکن است متفاوت باشد. به طور کلی اشخاص زیر ممکن است پرداخت کننده دیه به شمار روند :
- جانی یا مباشر جنایت
- عاقله؛ منظور از عاقله بستگان مَردِ نسبی جانی می باشند که در مواردی از قبیل ارتکاب جنایت خطای محض یا جنایت در خواب و بیهوشی، مسئولیت پرداخت دیه با آنها است.
- بیت المال؛ مطابق با قانون مجازات اسلامی در برخی از موارد دیه مجنی علیه یا فاضل دیه ای که می بایست به قصاص شونده پرداخت شود، از بیت المال یا بودجه عمومی پرداخت می شود. در نوشتار حاضر به بررسی مهمترین موارد قانونی در ارتباط با پرداخت دیه از بیت المال خواهیم پرداخت.
دیه یکی از انواع مجازات های اسلامی به شمار می رود. در حقوق جزای کنونی ایران معمولاً دیه در قالب کالاهایی که در منابع شرعی تعیین گردیده پرداخت نمی شود. بلکه به طور کلی میزان دیه هر سال به ریال تبدیل شده و توسط قوه قضاییه اعلام می شود.
در چه مواردی دیه از بیت المال پرداخت می شود؟
دیه یکی از انواع مجازات های مالی می باشد. میزان دیه هر ساله بنابر پیشنهاد مقام رهبری به تصویب رئیس قوه قضاییه می رسد. اصولاً پرداخت دیه با جانی است، لیکن در برخی از مواردی که جانی پیدا نمی شود، یا دارای چنان شرایط جسمی یا روانی است که نمی توان او را مسئول پرداخت دیه شناخت، دیه از بیت المال پرداخت می شود. همچنین است در صورتی که به دلیل تصمیمات اشتباه قاضی یا دیگر مقامات دولتی، جنایتی به کسی وارد آید. مهمترین مواردی که به موجب قانون مجازات اسلامی دیه مجنی علیه در مورد آن باید از بیت المال پرداخت شود از قرار زیر است :
- بر اساس تبصره 3 ماده 156 قانون مجازات اسلامی، در مواردی که شخص دیوانه ای به دیگری تهاجم نموده و طرف مقابل در مقام دفاع مشروع مرتکب جنایتی بر مجنون شود، دیه از بیت المال پرداخت می شود. این در حالی است که به طور کلی در موارد دفاع مشروع در مقابل مهاجم، اگر بر مهاجم جنایتی وارد آید، مدافع یا بیت المال ملزم به پرداخت دیه نیست.
- طبق قانون 333 قانون مجازات اسلامی، در مواردی که لوث علیه دو یا چند نفر مشترکاً ثابت باشد، چنانچه قسامه بر علیه آنها اقامه شود، جنایت آنها به صورت مردد ثابت می شود. بنابراین قاضی از آنها می خواهد که نسبت به بیگناهی خود سوگند یاد کنند. در صورتی که همه آنها بر بیگناهی خود سوگند یاد کنند، دیه مقتول از بیت المال پرداخت می گردد. در صورتی که هر کدام از آنها از اقامه سوگند خودداری ورزد، مطابق با ماده مذکور دیه جنایت بر عهده امتناع کنندگان از اقامه سوگند است.
- چنانچه جسد یک نفر در معابرعمومی یا خیابان پیدا شود، لیکن قاتل او معلوم نگردد و نتوان ثابت نمود که چه کسی او را به قتل رسانده است و یا اینکه مشخص گردد آن فرد در اثر تصادف رانندگی فوت شده است اما مقصر حادثه مشخص نباشد، ورثه مقتول می توانند از محل بیت المال دیه را دریافت کنند.
- مطابق ماده 470 قانون مجازات اسلامی اگر مرتکب جرم دارای عاقله نباشد و عاقله وی توانایی مالی برای پرداخت دیه را نداشته باشند دیه توسط مرتکب و در صورت عدم توانایی وی ، دیه از بیت المال پرداخت می شود.
- در ماده 473 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 آمده است « هر گاه ماموری در اجرای وظایف قانونی، عملی را مطابق مقررات انجام دهد و همان عمل موجب فوت یا صدمه‌ی بدنی کسی شود، دیه بر عهده بیت المال است»
- در تبصره این ماده آمده است « هر گاه شخصی با علم به خطر وارد منطقه ممنوعه نظامی شود و مطابق مقررات، هدف گلوله قرار گیرد ضمان ثابت نیست، ولی اگر از ممنوعه بودن مکان مزبور آگاهی نداشته باشد، دیه ازبیت المال پرداخت می‌شود»
- در مورد جنایات عمدی و غیر عمدی در صورتی که مرتکب فرار کرده، فوت کند یا به هر علت دیگری دسترسی به وی غیر ممکن گردد، دیه از اموال او پرداخت می شود. مطابق با ماده 474 قانون مجازات اسلامی اگر اموال محکوم علیه کفایت پرداخت دیه را نکند، دیه جنایت شبه عمدی از بیت المال پرداخت می شود.
- در مورد جنایت خطای محض اگر مرتکب فرار کند یا به علت مرگ دسترسی به او ممکن نباشد، دیه از اموال وی پرداخت می گردد. در این مورد نیز چنانچه اموال محکوم علیه برای پرداخت دیه کافی نباشد، دیه به استناد ماده 475 قانون مجازات اسلامی از بیت المال پرداخت می شود.
- ممکن است هویت مصدوم مشخص نباشد. در این صورت اگر جنایت غیر عمدی منجر به فوت مصدوم مجهول الهویه شد، دادستان وظیفه دارد، علیه جانی به نمایندگی از اولیای دم دعوای مطالبه دیه مطرح نماید. اگر دادگاه حکم به پرداخت دیه صادر نمود، دادستان دیه را به نمایندگی از اولیای دم دریافت کرده به حساب خاصی در دادگستری واریز می کند. پس از آن اگر اولیای دم مقتول شناسایی شدند، می توانند با در دست داشتن مدارک شناسایی و گواهی انحصار وراثت، نسبت به دریافت دیه مزبور اقدامات لازم را انجام نمایند. همچنین است در صورتی که شخصی به کلی نا پدید شده و حکم موت فرضی وی صادر گردد.
نکات مهم در خصوص پرداخت دیه از بیت المال
- در هر موردی كه بيت المال مسئوليت پرداخت ديه را بر عهده دارد اگر قتل ارتكابی دارای شرايط تغليظ باشد، بيت المال ديه را به صورت تغليظ شده خواهد پرداخت. به دليل اينكه اولا ادله تغليظ از جهت مسئول پرداخت ديه اطلاق دارد و ثانيا چون ديه مغلظه متعلق به اوليای دم بوده و حق آنها است در هر حال بايد پرداخت شود حتی اگر حكمت تغليظ ديه هتک مكان و زمان مقدس باشد.
- هر گاه ولی امر مسلمين به عنوان ولی دم مقتول باشد و جهت قصاص قاتل به پرداخت فاضل ديه از بيت المال نياز باشد، ولي امر با پرداخت فاضل ديه از بيت المال می تواند قاتل را قصاص نمايد، غير از مورد مذكور وجهی براي پرداخت فاضل ديه از بيت المال وجود ندارد، مگرآنكه مصلحت مسلمانان و ضرورتهای اجتماعی چنين اقتضا نمايد.
- بيت المال همچنان كه نسبت به ديه نفس مسئوليت دارد، نسبت به ديه جراحات، ارش جنايات و خسارات افزون بر ديه بنابر مشروعيت مطالبه آن مسئوليت خواهد داشت.
رأی وحدت رویه شماره ۷۹۰ در خصوص پرداخت دیه از بیت المال
قانونگذار به شرح مواد ۴۳۵، ۴۷۴، ۴۷۵ و ۴۸۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ و با لحاظ موازین فقهی، در همه موارد قتل نفس یا مادون آن که به مرتکب دسترسی حاصل نشده است اعم از آنکه شناسایی شده یا نشده باشد، پرداخت دیه از بیت المال را مقرر کرده است که البته در موارد شناسایی مرتکب و عدم دسترسی به وی، پرداخت دیه از بیت المال در صورتی ممکن است که ترتّب مذکور در مواد قانونی مربوط رعایت شود. بنا به مراتب، در مواردی که مرتکب صدمه عمدی مادون قتل شناسایی نشده باشد، پرداخت دیه بر عهده بیت‌المال است.
جهت مشاوره حقوقی با شماره های مندرج در سایت تماس بگیرید.
