وقف و ارکان وقف چیست؟
نوشته پیش رو توسط وکیل ملکی در خصوص وقف و ارکان وقف برای آشنایی شما عزیزان تنظیم گردیده است. عقد وقف عبارتست از اینکه عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود یعنی که اینکه اصل حفظ شود ولی منافع آن در کارهای عام المنفعه و امور خیریه استفاده شود. افرادی که قصد وقف اموال خود را دارند با ارکان و تشریفات وقف آشنایی کامل داشته باشند زیرا وقف بدون رعایت تشریفات و ارکان وقف صحیح نمی باشد در این مقاله به بررسی تعریف حقوقی وقف و ارکان وقف می پردازیم.
تعریف حقوقی وقف مطابق ماده ۵۵ قانون مدنی « وقف عبارت است از اینکه عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود» می باشد . به بیان ساده تر، واقف با وقف اموالش اصل اموالش یا منافع حاصله از آن را برای کار های عام المنفعه یا امور خیریه اختصاص می دهد و با وقف مانع از انتقال آن به دیگری می‌شود و هرگونه معامله‌ای نسبت به آن مال مورد وقف را غیرممکن می‌سازد.
ارکان وقف
عقد وقف دارای ارکانی می باشد که برای تحقق عقد باید تمام ارکان آن وجود داشته باشد، در غیر این صورت عقد وقف صحیح نخواهد بود. عقد وقف دارای سه رکن واقف ، عین موقوفه ، موقوف علیه می باشد می باشد است که در ادامه به تشریح ارکان عقد وقف می پردازیم :
1 – واقف
اولین رکن از عقد وقف، واقف است. واقف به معنای وقف دهنده است، یعنی شخصی که مالش را وقف می کند.
نکته حائز اهمیت در این قسمت این است که واقف باید اهلیت قانونی و شرعی بستن قرارداد را داشته باشد و برای بستن قرارداد رضایت و قصد داشته باشد. مطابق ماده 57 قانون مدنی واقف باید مالک مالی باشد که آن را وقف می کند. لذا، شخصی که می خواهد مال را وقف کند حتما باید مالک مال باشد و از نظر حقوقی حق تصرف در مال خود را داشته باشد. مانند عقل، بلوغ، اهلیت، قصد و رضا.
بنابراین اشخاص سفیه چون نمی توانند در امور مالی خود تصمیم بگیرند وهمچنین اشخاص ورشکسته از تصرف در مال خود منع شده اند، نمی‌تواند اموال خود را وقف کند.
2 – موقوف علیهم
دومین رکن از ارکان وقف، موقوف علیهم است. یعنی کسانی که مال به سود و نفع آن ها وقف شده است. موقوف علیهم کسانی هستند که حق استفاده از مال موقوفه را دارند. موقوف علیهم باید دارای ویژگی هایی باشد که به آن اشاره می کنیم :
موقوف علیهم وجود داشته باشد : یعنی موقف علیهم باید در زمان وقف زنده و موجود باشد و وقف به نفع کسی که در زمان وقف فوت کرده باشد صحیح نیست. اما مطابق ماده 957 قانون مدنی وقف برای جنینی که بعدا بوجود می آید امکانپذیر است به شرط اینکه که زنده به دنیا بیاید.
موقوف علیهم باید معین باشد : یعنی اینکه در ضمن عقد وقف معلوم باشد که وقف برای چه کسی است. مشخصات او باید معلوم و مشخص باشد.
موقوف علیهم باید اهلیت تملک داشته باشد : یعنی شخصی که مال را برای او وقف می کنیم از نظر قانونی و شرعی بتواند مالک منافع عین موقوفه باشد. مثلا اشخاص خارجی چون در ایران اهلیت تملک ندارند وقف اموال برای آنها صحیح نمی باشد، زیرا مطابق مقررات ایران اشخاص خارجی اجازه مالکیت اموال غیرمنقول در خاک ایران را ندارند.
عدم وقف برای خود واقف : واقف نمی تواند اموال خور را برای خود وقف کند ، زیرا موقوف علیهم باید کسانی غیر از خود واقف باشند، زیرا وقف بر نفس باطل می باشد ولی واقف می تواند از منافع وقف بهره مند شود.
3 – عین موقوفه
سومین رکن از ارکان وقف، عین موقوفه است. یعنی مالی که توسط واقف، وقف می شود. مال موقوفه باید دارای ویژگی هایی باشد تا بتواند مورد وقف قرار گیرد :
مال موقوفه باید عین باشد : بدین معنی که نمی توان منفعت یک مال یا دین آن را وقف کرد. وقف باید بر مال عینی که قابل رویت می باشد و درعالم خارج وجود دارد و قابل لمس است انجام گیرد مانند خانه یا زمین.
مال موقوفه باید ملک واقف باشد : واقف تنها مالی را می تواند وقف کند که مالکیت آن را داشته باشد. این موضوع را در شرایط وقف هم ذکر کردیم. اعم از اینکه مفروز باشد یا مشاع، منقول و یا غیر منقول.
مال موقوفه باید قابل انتفاع باشد : مطابق ماده 58 قانون مدنی مالی که به وقف داه می شود باید بقا داشته باشد تا بشود از منافع آن در درازمدت استفاده کرد به عنوان مثال ساختمانی را به وقف مدرسه داد.
مال موقوفه باید قابل قبض باشد : یکی از شرایط صحت عقد وقف قابلیت قبض و اقباض مال موقوفه است یعنی باید بتوان مال را به موقوف علیهم تسلیم کرد تا در آن تصرف کند. مطابق ماده 59 قانون مدنی اگر واقف، عین موقوفه را به تصرف درنیاورد، وقف محقق نمی‌شود و هر وقت به قبض داد، این عقد تحقق پیدا می‌کند.
انواع وقف
دو نوع وقف وجود دارد : وقف عام و وقف خاص
- وقف خاص : استفاده کنندگان از موقوفه، اشخاص، اقشار یا گروه خاصی هستند. همانند وقف مالی که برای دانشجویان، استادان یا دانش آموزان مدرسه مشخص است.
- وقف عام : استفاده کنندگان از آن مال شخص یا گروه خاصی نیستند بلکه این وقف برای مصلحت عموم است مانند بیمارستان ها ، مساجد یا مردم یک شهر.
شرایط قانونی وقف
- مال وقف شده قابل رویت و عینی باشد و ملک وقف کننده باشد.
- مال موقوفه باید دارای منفعت حلال باشد و منفعت آن متعلق حق غیر که مانع از تصرف است نباشد.
- اصل مال با استفاده تمام نشود و قابلیت بقا را داشته باشد. بنابراین وقف مواد خوراکی و آشامیدنی صحیح نیست مثل وقف درخت .
- مال موقوفه باید قابل تحویل و قابل قبض و اقباض باشد. بنابراین وقف حیوان فراری که امکان تحویل آن وجود ندارد صحیح نیست.
- مال موقوفه نباید برای منفعت حرام وقف شده باشد. مثلا وقف مکانی برای فروش شراب و یا استفاده از فرقه های باطل.
گروه وکلای یعقوبی با داشتن وکلای با تجربه در زمینه حقوقی و کیفری و خانواده آماده خدمت رسانی به شما عزیزان می باشند جهت برقراری ارتباط می توانید با شماره های مندرج در سایت تماس بگیرید .فاطمه یعقوبی وکیل پایه یک دادگستری
