جرح و تعدیل گواه یعنی چه؟
جرح و تعدیل گواه (شهود ) راهکاری حقوقی و شرعی برای اثبات عدم صلاحیت شاهد برای ارائه شهادت در دادگاه های کیفری و مدنی می باشد. جرح و تعدیل گواه یک راهکار حقوقی است که در قانون آیین دادرسی مدنی و قانون آیین دادرسی کیفری، برای بی اعتبار ساختن شهادت شهودی که فاقد شرایط قانونی برای ادای شهادت در محاکم دادگستری می باشند پیش بینی شده است.
جرح و تعدیل گواه مطابق ماده 191 قانون مجازات اسلامی جدید «جرح شاهد، عبارت از شهادت بر فقدان یکی از شرایطی که قانون برای شاهد شرعی مقرر کرده است … » می باشد..
مبحث چهارم از فصل دهم قانون آیین دادرسی مدنی تحت عنوان «گواهی» بیانگر شیوه اثبات دعاوی حقوقی با استفاده از شهادت شهود می باشد. تعداد و جنسیت گواهان برای اثبات دعاوی حقوقی گوناگون در ماده 230 قانون مذکور تعیین گردیده است.
برای مثال جهت اثبات اصل نکاح، شهادت دو مرد لازم است. از نظر حقوق ایران شاهد باید دارای ویژگی های شخصی مشخصی باشد که در شرع مقدس تعیین شده است. مهمترین شرایط شاهد شرعی مطابق با ماده 1313 قانون مدنی از قرار زیر است :
- بلوغ؛ از نظر قانون ایران دختران پس از نه سال قمری و پسران پس از چهارده سال قمری، بالغ به شمار می روند.
- عقل؛ یعنی شاهد نباید مجنون باشد. همینطور شاهد نباید کم حافظه بوده یا دارای شرایط خاصی باشد که تحمل و ادای شهادت برای او غیر ممکن باشد.
- عدالت؛ به معنای عدم ارتکاب گناهان کبیره و عدم اصرار بر انجام گناهان صغیره می باشد. در اصطلاحا عرفی عادل به کسی گفته می شود که در جامعه اهل فساد نباشد.
- ایمان؛ ایمان نیز معنای مشابه با عدالت دارد. در میان نظریات برخی از علمای شیعه ایمان به معنای اعتقاد به ظهور مهدی موعود(عج) می باشد.
- طهارت مولود؛ شاهد شرعی اصطلاحاً باید حلال زاده باشد. اصل بر حلال زاده بودن کسانی است که ناشی از ازدواج قانونی زن و مرد باشند.
موارد و شرایط جرح گواه (شهود)
جرح در لغت به معنای زخمی شدن است. جرح گواه عبارت از خدشه وارد کردن به شرایط شهادت شرعی است که در فوق به برخی از مهمترین آنها اشاره شد. هنگامی که مدعی اشخاصی را به عنوان شاهد در محضر دادگاه معرفی می کند، طرف مقابل او یعنی خوانده این حق را دارد که صلاحیت گواهان را زیر سوال ببرد.
در واقع جرح شاهد به معنای اثبات فقدان شرایط شهادت شرعی، در مورد گواهان ارائه شده می باشد. طبق تبصره 1 ماده 1313 قانون مدنی، شهادت کسی که به تکدی گری (گدایی) اشتغال دارد و همچنین شهادت کسی که نفع شخصی در موضوع داشته باشد پذیرفته نمی شود.
برای جرح شاهد، خوانده که شهادت بر علیه او اقامه می شود به استناد ماده 234 قانون آیین دادرسی مدنی می تواند شهود ارائه شده توسط طرف مقابل را جرح نماید. مطابق با تبصره ماده مذکور شخصی که حق جرح گواه را دارد می توان از دادگاه برای جرح شاهد تقاضای مهلت کند. در این صورت دادگاه می تواند نهایتاً به مدت یک هفته به او مهلت دهد تا در خصوص جرح شهود تصمیم گیری کند.
برای جرح گواه اصولاً تا پیش از پایان دادرسی و صدور رای فرصت وجود دارد. لکن در صورتی که پس از صدور حکم معلوم گردد که شهود از ابتدا فاقد شرایط شهادت شرعی بوده اند، رای صادر شده توسط دادگاه بدوی نقض می شود. طبق ماده 193 قانون مجازات اسلامی جرح گواه باید پیش از ادای شهادت صورت گیرد. استثنائاً چنانچه موارد جرح شهود پس از ادای شهادت کشف گردد، پس از ادای شهادت نیز می توان شاهد را جرح کرد.
تعدیل گواه به چه معناست؟
در برابر جرح گواه، طرفی که شاهد را معرفی می کند، می تواند شهادت او را تعدیل کند. تعدیل گواه به معنای اثبات شرایط شاهد شرعی در مورد شهادت دهنده می باشد. مطابق ماده 191 قانون مجازات اسلامی: « … تعدیل شاهد، عبارت از شهادت بر وجود شرایط مذکور، برای شاهد شرعی است. ». برای مثال اگر خوانده دعوی به استناد عدم طهارت مولود شاهد را جرح کند، مدعی می تواند با ارائه اسناد پزشکی و استشهاد محلی طهارت مولود شاهد را به اثبات برساند.
همانطور که در مواد 193 قانون مجازات اسلامی و 234 قانون آیین دادرسی مدنی برای جرح شاهد امکان استمهال پیش بینی شده است، برای تعدیل گواه نیز می توان از دادگاه حقوقی یا کیفری تقاضای مهلت برای تعدیل شاهد کرد.
مهلت جرح و تعدیل گواه تا چه زمانی است؟
مهلت جرح گواه و تعدیل مطابق ماده 193 قانون مجازات اسلامی « جرح شاهد شرعی، باید، پیش از ادای شهادت به عمل آید، مگر آنکه موجبات جرح، پس از شهادت معلوم شود. در این صورت، جرح تا پیش از صدور حکم به عمل می آید و در هر حال، دادگاه، مکلف است به موضوع جرح، رسیدگی و اتخاذ تصمیم کند ».
بنابراین، مهلت جرح گواه، تا قبل از ادای گواهی و در مواردی استثنایی، تا قبل از صدور حکم است. در خصوص مهلت تعدیل گواه، قانون گذار، ساکت است و به نظر می رسد که با توجه به ماده 193 قانون مجازات اسلامی مهلت تعدیل گواه، پس از جرح شاهد و تا قبل از صدور حکم باشد.
جهت مشاوره حقوقی در خصوص جرح و تعدیل گواه با شماره های مندرج در سایت تماس بگیرید. فاطمه یعقوبی وکیل پایه یک دادگستری
