منظور از مستثنیات دین چیست؟
مستثیات دین،در فرایند دادرسی مدنی ممکن است یک شخص به پرداخت مال معین یا غیر معینی محکوم شود. برای مثال محکوم علیه در دعوای مطالبه وجه چک ممکن است به پرداخت مبلغ مندرج در چک، هزینه های مربوط به دادرسی و کلیه خسارات وارد شده محکوم گردد. پس از قطعی شدن حکم، محکوم علیه ظرف مدت 10 روز می بایست محکوم به را به محکوم له پرداخت نماید.
چنانچه محکوم علیه از پرداخت محکوم به خودداری نماید، مطابق با قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی ممکن است به دستور دادگاه معادل محکوم به از اموال وی توقیف شده و از محل فروش آن طلب محکوم له پرداخت شود. اما همه اموال محکوم علیه را نمی توان توقیف کرد. برخی از اموال که نیازهای اصلی معیشتی به شمار می روند، قابل توقیف نیستند.
موارد و مصادیق مستثنیات دین در قانون چیست؟
موارد مستثنیات دین در ماده 24 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی تعیین شده است. مطابق ماده 24 قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی اموال زیر به عنوان مستثنیات دین، غیر قابل توقیف می باشد :
- خانه مسکونی که عرفاً در شان محکوم علیه در حالت اعسار او باشد.
- اسباب و لوازم مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه یا افراد تحت تکفل وی ضروری است. برای مثال می توان به پوشاک، لوازم آشپزی و … اشاره کرد.
- خوراکی موجود به اندازه ای که برای رفع نیاز محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی، ضروری است.
- کتب و وسایل علمی و تحقیقاتی برای افراد اهل علم، مناسب با شان آنان.
- وسایل و ابزار کار پیشه وران، کسبه، کشاورزان و سایر افرادی که برای امرار معاش آنها و افراد تحت تکفلشان ضروری است. مطابق با نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضاییه کامیون به عنوان وسیله امرار معاش شناخته می شود، بنابراین توقیف آن ممکن نیست، مگر این که ثابت شود محکوم علیه مالک اموال دیگری نیز می باشد.
- تلفن مورد نیاز محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی
- مبلغی که در ضمن عقد اجاره مستاجر متعهد می گردد که در طول مدت اجاره به صورت اقساطی به موجر پرداخت نماید.
نحوه اعمال مقررات قانونی در مورد مستثنیات دین
به گفته وکیل ملکی نحوه اعمال مستثنيات دين به دو روش امکانپذیر است :
1- دادگاه و دايره اجرای احكام بايد در حين عمليات اجرایی، مقررات مستثنيات دين را رعايت نمايند، بدون اينكه صاحب مال يا افراد ذيحق، متعرض آن شوند.
2- چنانچه مالی که مستثنیات دین محسوب می شود توقیف شود پس از توقيف مال، محکوم علیه می تواند تقاضای اعمال مستثنیات دین نماید و ادعای خود را نزد مرجع صالح مطرح نمايد. در اینصورت، دادگاه در صورت احراز صحت ادعای محکوم علیه و تناسب مال توقیف شده با شان وی بلافاصله دستور رفع توقیف از ملک را صادر می کند. در صورتی که دادگاه تشخیص دهد رسیدگی به اختلاف طرفین و تعیین میزان مستثنیات دین متناسب با شأن و نیاز محکوم علیه، مستلزم اقداماتی است، بدوا با صدور قرار توقیف عملیات اجرایی، اتخاذ تصمیم نهایی نسبت به موضوع را منوط به وصول نظریه کارشناس یا انجام تحقیقات محلی خواهد نمود
آیا منزل مسکونی ( خانه ) مستثنیات دین محسوب می شود؟
در صورتی منزل ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ ﻣﺤﮑﻮمﻋﻠﯿﻪ ﺟﺰء ﻣﺴﺘﺜﻨﯿﺎت دﯾﻦ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اوﻻً، ﻋﻠﯽاﻻﺻﻮل ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﻣﺤﮑﻮمﻋﻠﯿﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺛﺎﻧﯿﺎً، ﻣﻨﺰل ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ در ﺣﺪ ﻧﯿﺎز و ﺷﺄن ﻋﺮﻓﯽ ﻣﺤﮑﻮمﻋﻠﯿﻪ در ﺣﺎﻟﺖ اﻋﺴﺎرش ﺑﺎﺷﺪ. ثالثا، در صورتی که محکوم علیه بیش از یک منزل داشته باشد بوده یا به لحاظ عرفی، مازاد بر شأن بدهکار باشد، می توان آن را توقیف کرد.
اگر خانه مسکونی مدیون بیش از شان و نیاز او در حالت اعسار ارزش داشته باشد، به تقاضای محکوم له منزل به فروش رفته و از محل ثمن آن مطالبات محکوم له پرداخت می شود. دو راه برای فروش منزل محکوم علیه وجود دارد. راه نخست این است که محکوم علیه خود منزل را فروخته و محکوم به را از محل وجه آن پرداخت نماید. روش دوم در صورتی انجام می شود که محکوم علیه از فروش خانه امتناع کند. در چنین شرایطی به دستور دادگاه ملک به مزایده گذاشته می شود.
مطابق با تبصره 2 ماده 24 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی در صورتی که مستثنیات دین به اموال دیگری تبدیل شوند، می توان محکوم به را از محل آن اموال وصول کرد، مگر این که ثابت شود محکوم علیه قصد تهیه مال مشابه به موضوع اول داشته باشد. برای مثال چنانچه به علت قرار گرفتن منزل محکوم علیه در طرح های عمرانی، آن ملک به فروش رفته و وجه آن به محکوم علیه پرداخت شود، وصول محکوم به از محل وجه مذکور ممکن است.
آیا تلفن مورد نیاز مدیون مستثنیات دین محسوب میشود؟
مطابق ماده 24 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی تلفن مورد نیاز محکوم علیه ( تلفن همراه و تلفن ثابت) در صورتی که خط تلفن مدیون رند و یا دارای کد قدیمی و دارای ارزش زیادی باشد قابل توقیف و مزایده است.
آیا خودرو مستثنیات دین محسوب میشود؟
مطابق ماده 24 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی خودروی شخصی محکوم علیه در صورتی که خودرو برای استفاده شخصی محکوم علیه باشد اگر صرفاً برای استفاده شخصی بوده باشد، مشمول مستثنیات دین نمی شود و می توان آن را توقیف کرد.
طبق نظریه مشورتی 3977/7 مورخ 76/07/03 اداره حقوقی و تدوین قوه قضائیه « تاکسی وسیله امرار معاش است و قابل توقیف نیست».
مرجع صالح برای رسیدگی و تشخیص مستثنیات دین
مرجع صالح برای رسیدگی به مستثنیات دین، در صورتی که مال در دادگاه توقیف شده باشد تناسب اموال توقیفی با شان و منزلت عرفی و کاری محکوم علیه حسب مورد با دادگاه صادر کننده ی همان حکم یا اجرای کننده حکم است.
امّا چنانچه محکوم علیه به چگونگی عمليات اجرایی در ثبت معترض باشد و مدعی باشد که مال توقیف شده جزو مستثنیات دین می باشد به اعتراض مديون به اينكه اموال توقيف شده جزء مستثنيات دين اوست رئیس ثبت رسیدگی می کند.
جهت مشاوره حقوقی با شماره های مندرج در سایت تماس بگیرید. فاطمه یعقوبی وکیل پایه یک دادگستری
